فصل ششم: آداب غذا خوردن
یکم . نکاتی که پیش از غذا خوردن باید رعایت شود
6 / 1 گذاشتن سبزیجات در سفره
فصل ششم: آداب غذا خوردنیکم . نکاتی که پیش از غذا خوردن باید رعایت شود6 / 1گذاشتن سبزیجات در سفرهپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :سفره هایتان را با سبزی ، زینت بخشید ؛ زیرا وجود سبزیجات به همراه ذکر نام خدا ، شیطان را می راند .
الکافی به نقل از حنان :من با امام صادق علیه السلام بر سر سفره بودم . ایشان از سبزیجات تناول می کرد ؛ ولی من به خاطر بیماری ای که داشتم ، سبزی نمی خوردم . امام علیه السلام رو به من کرد و فرمود : «ای حنان! مگر نمی دانی که هیچ گاه برای امیر مؤمنان علیه السلام سینی غذایی آورده نشد ، مگر این که در آن ، مقداری سبزی بود؟» . گفتم : فدایت شوم! چرا چنین بوده است؟ فرمود : «چون دل های مؤمنان ، سبز است (1) و به چیزهای همرنگ خود ، گرایش دارد» .
.
1- .علّامه مجلسی رحمه الله می گوید : یعنی منوّر به نوری سبزند و به همین جهت ، به مثل خود ، تمایل دارند . یا کنایه از این است که دل مؤمنان ، آباد به حکمت و معارف است و آن سبزی معنوی ، مناسب با این سبزی ظاهری است ؛ لیکن ما حقیقت این مناسبت را نمی دانیم . یا معنایش این است که دل های مؤمنان ، چون آباد به مزارع حکمت هستند ، به هر چیزی که جنبه حُسن و زیبایی و سودمندی دارد (از جمله به سبزی ها) ، گرایش دارند (بحار الأنوار : ج 66 ص 200) .
ص: 406
الإمام الصادق علیه السلام :لِکُلِّ شَیءٍ حِلیَهٌ ، وحِلیَهُ الخِوانِ (1) البَقلُ. (2)
الکافی عن موفّق المدینی عن أبیه عن جدّه :بَعَثَ إلَیَّ الماضی علیه السلام یَوما فَأَجلَسَنی لِلغَداءِ ، فَلَمّا جاؤوا بِالمائِدَهِ لَم یَکُن عَلَیها بَقلٌ ، فَأَمسَکَ یَدَهُ ، ثُمَّ قالَ لِلغُلامِ : أما عَلِمتَ أنّی لا آکُلُ عَلی مائِدَهٍ لَیسَ فیها خُضرَهٌ؟ فَائتِنی بِالخُضرَهِ. قالَ : فَذَهَبَ الغُلامُ فَجاءَ بِالبَقلِ فَأَلقاهُ عَلَی المائِدَهِ ، فَمَدَّ یَدَهُ علیه السلام حینَئِذٍ وأکَلَ. (3)
6 / 2غَسلُ الیَدَینِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن غَسَلَ یَدَهُ قَبلَ الطَّعامِ وبَعدَهُ عاشَ فی سَعَهٍ ، وعوفِیَ مِن بَلوی فی جَسَدِهِ. (4)
.
1- .. الخِوان : هو ما یوضَع علیه الطعام عند الأکل (النهایه : ج 2 ص 89 «خون») .
2- .. الأمالی للطوسی : ص 304 ح 606 عن أبی قتاده ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 382 ح 1280 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 199 ح 1 .
3- .. الکافی : ج 6 ص 362 ح 1 ، المحاسن : ج 2 ص 309 ح 2030 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 425 ح 44 .
4- .. کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 3 ص 358 ح 4265 ، الکافی : ج 6 ص 290 ح 1 عن ابن القدّاح عن الإمام الصادق علیه السلام ، تهذیب الأحکام : ج 9 ص 97 ح 423 عن القدّاح عن الإمام الصادق علیه السلام ، المحاسن : ج 2 ص 200 ح 1588 عن ابن القدّاح عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 301 ح 951 عن الإمام الصادق علیه السلام نحوه ، بحار الأنوار : ج 66 ص 356 ح 16.
ص: 407
6 / 2 شستن دست ها
امام صادق علیه السلام :برای هر چیزی ، زیوری است و زیور سفره ها ، سبزی است .
الکافی به نقل از موفّق مدینی ، از پدرش ، از جدّش :روزی ، ماضی علیه السلام (1) در پی من فرستاد و مرا برای ناهار نگه داشت . چون سفره را آوردند ، سبزی در آن نبود . ایشان از خوردن ، خودداری کرد و به غلام فرمود : «مگر نمی دانی که من از سفره ای که در آن سبزی نباشد ، نمی خورم؟ پس برایم سبزی بیاور» . غلام رفت و سبزی آورد و در سفره گذاشت . در این هنگام ، امام علیه السلام دست دراز کرد و به صرف غذا پرداخت .
6 / 2شستن دست هاپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس قبل از غذا و بعد از آن ، دست هایش را بشوید ، پیوسته در گشایش ، زندگی خواهد کرد و تَنش سالم خواهد ماند .
.
1- .مراد از ماضی (یعنی «متوفّی») ، امام کاظم علیه السلام است . این اصطلاح به امام کاظم علیه السلام در برابر واقفی ها گفته شد ؛ چرا که آنان معتقد به غیبت ایشان شدند و در ایشان توقّف کردند .
ص: 408
عنه صلی الله علیه و آله :الوُضوءُ (1) قَبلَ الطَّعامِ یَنفی الفَقرَ. (2)
عنه صلی الله علیه و آله :الوُضوءُ قَبلَ الطَّعامِ حَسَنَهٌ ، وبَعدَ الطَّعامِ حَسَنَتانِ. (3)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن أحَبَّ أن یُکثِرَ اللّهُ خَیرَ بَیتِهِ فَلیَتَوَضَّأ إذا حَضَرَ غَداؤُهُ ، وإذا رُفِعَ. (4)
عنه صلی الله علیه و آله :مَن سَرَّهُ أن یَکثُرَ خَیرُ بَیتِهِ فَلیَتَوَضَّأ عِندَ حُضورِ طَعامِهِ. (5)
عنه صلی الله علیه و آله :طَهورُ الطَّعامِ یَزیدُ فی الطَّعامِ ، وَالدِّینِ ، وَالرِّزقِ. (6)
عنه صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام :یا عَلِیُّ ، إنَّ الوُضوءَ قَبلَ الطَّعامِ وبَعدَهُ شِفاءٌ فی الجَسَدِ ، ویُمنٌ (7) فی الرِّزقِ. (8)
عنه صلی الله علیه و آله :الوُضوءُ قَبلَ الطَّعامِ وبَعدَهُ مِمّا یَنفی الفَقرَ ، وهُوَ مِن سُنَنِ المُرسَلینَ . (9)
.
1- .. المراد : غسل الیدین فقط (المصباح المنیر : ص 663 «وضؤ» ).
2- .. مکارم الأخلاق : ج 1 ص 301 ح 950 ، الدعوات : ص 142 ح 364 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 364 ح 42 ؛ مسند الشهاب : ج 1 ص 205 ح 310 عن سهل بن إبراهیم المروزی عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله .
3- .. کنز العمّال : ج 15 ص 242 ح 40760 نقلاً عن الحاکم فی تاریخه عن عائشه.
4- .. سنن ابن ماجه : ج 2 ص 1085 ح 3260 ، ذیل تاریخ بغداد : ج 18 ص 42 ح 548 نحوه وکلاهما عن أنس ، کنز العمّال : ج 15 ص 243 ح 40765؛ الأمالی للطوسی : ص 590 ح 1225 عن هشام بن سالم عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 302 ح 958 ، دعائم الإسلام : ج 1 ص 123 کلّها نحوه ، بحارالأنوار : ج 66 ص 362 ح 38.
5- .. کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 3 ص 358 ح 4264 ، الکافی : ج 6 ص 290 ح 4 ، المحاسن : ج 2 ص 200 ح 1586 کلاهما عن السکونی عن الإمام الصادق علیه السلام ، الأمالی للطوسی : ص 590 ح 1225 عن هشام بن سالم عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله .
6- .. کنز العمّال : ج 15 ص 243 ح 40764 نقلاً عن أبی الشیخ عن عبداللّه بن جراد.
7- .. الیُمْن : البَرَکه ، وضدّه الشؤم (النهایه : ج 5 ص 302 «یمن»).
8- .. المحاسن : ج 2 ص 201 ح 1591 عن معاویه بن عمّار عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 66 ص 356 ح 17.
9- .. المعجم الأوسط : ج 7 ص 164 ح 7166 عن ابن عبّاس ، کنز العمّال : ج 15 ص 242 ح 40761 .
ص: 409
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :شستن دست ها پیش از غذا ، فقر را از بین می برد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :شستن دست ها پیش از غذا ، یک ثواب دارد و بعد از غذا دو ثواب .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر که دوست دارد که خداوند ، خیر (برکت) خانه اش را زیاد کند ، هنگام آوردن غذا و پس از جمع کردن آن ، دست هایش را بشوید .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس خوش حال می شود که خیر (برکت) خانه اش زیاد شود ، هنگام حاضر شدن غذایش دست های خود را بشوید .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :شستن دست ها در هنگام غذا خوردن ، غذا و دین و روزی را می افزاید .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام :ای علی! شستن دست ها پیش از غذا و پس از آن ، مایه بهبود تن و برکت در روزی است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :شستن دست ها پیش از غذا و بعد از آن ، از چیزهایی است که فقر را می زداید و از آداب پیامبران است .
.
ص: 410
الإمام علیّ علیه السلام :غَسلُ الیَدَینِ قَبلَ الطَّعامِ وبَعدَهُ زِیادَهٌ فی العُمُرِ ، وإماطَهٌ (1) لِلغَمَرِ (2) عَنِ الثِّیابِ ، ویَجلُو البَصَرَ. (3)
الإمام الباقر علیه السلام :الوُضوءُ قَبلَ الطَّعامِ وبَعدَهُ یَذهَبانِ بِالفَقرِ. (4)
المحاسن عن الجعفری (5) عن أبی الحسن [ الکاظم أو الرضا ] علیه السلام :المحاسن عن الجعفری (6) عن أبی الحسن [ الکاظم أو الرضا ] علیه السلام : الوُضوءُ قَبلَ الطَّعامِ وبَعدَهُ یُثبِتُ النِّعمَهَ. (7)
الکافی عن سلیمان الجعفری :قالَ أبُو الحَسَنِ علیه السلام (8) : رُبَّما اُتِیَ بِالمائِدَهِ فَأَرادَ بَعضُ القَومِ أن یَغسِلَ یَدَهُ ، فَیَقولُ : مَن کانَت یَدُهُ نَظیفَهً فَلا بَأسَ أن یَأکُلَ مِن غَیرِ أن یَغسِلَ یَدَهُ. (9)
نثر الدرّ فی ذِکرِ الإِمامِ الرِّضا علیه السلام :اِمتَنَعَ رَجُلٌ عِندَهُ عَن غَسلِ الیَدِ قَبلَ الطَّعامِ ، فَقالَ علیه السلام : اِغسِلها؛ فَالغَسلَهُ الاُولی لَنا ، وأمَّا الثّانِیَهُ فَلَکَ ، إن شِئتَ فَاترُکها. 10
.
1- .. مَاطَ : نحّی وأبعَدَ ، کأماط (تاج العروس : ج 10 ص 423 «میط»).
2- .. الغَمَر: ریح اللّحْمِ ، وما یعلق بالید من دسمه (لسان العرب : ج5 ص32 «غمر») .
3- .. الکافی : ج 6 ص 290 ح 3 عن أبی بصیر عن الإمام الصادق علیه السلام ، الخصال : ص 612 ح 10 عن محمّد بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه عنه علیهم السلام ، المحاسن : ج 2 ص 201 ح 1589 عن أبی بصیر عن الإمام الصادق عن آبائه عنه علیهم السلام وفیهما «الرزق» بدل «العمر» ، بحار الأنوار : ج 66 ص 353 ح 6.
4- .. تهذیب الأحکام : ج 9 ص 98 ح 424 عن أبی حمزه ، المحاسن : ج 2 ص 201 ح 1592 عن الحسن بن محمّد الحضرمی عن الإمام الصادق علیه السلام ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 303 ح 962 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 356 ح 18 .
5- .. هو سلیمان بن جعفر ، من أصحاب الکاظم علیه السلام ، وأدرک الرضا علیه السلام (معجم رجال الحدیث : ج23 ص76) .
6- .. المحاسن : ج 2 ص 200 ح 1587 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 356 ح 15.
7- .. قال العلّامه المجلسی قدس سره : کأنّه کان فی الروایه : «قال : کان أبو الحسن علیه السلام » (بحار الأنوار : ج 66 ص 359).
8- .. الکافی : ج 6 ص 298 ح 13 ، المحاسن : ج 2 ص 206 ح 1611 بزیاده «فلم یغسلها» بعد «نظیفه» ، بحار الأنوار : ج 66 ص 359 ح 30.
9- .. نثر الدرّ : ج 1 ص 362 ، کشف الغمّه : ج 3 ص 97 ، بحار الأنوار : ج 78 ص 349 ح 6.
ص: 411
امام علی علیه السلام :شستن دست ها قبل و بعد از غذا ، عمر را زیاد می کند ، از چرب شدن و بو گرفتن لباس ها جلوگیری می نماید ، و نور چشم را زیاد می کند .
امام باقر علیه السلام :شستن دست ها پیش از غذا و پس از آن ، فقر را از بین می برد .
المحاسن به نقل از جعفری ، از امام کاظم علیه السلام یا امام رضا علیه السلام :شستن دست ها قبل و بعد از غذا ، نعمت را پایدار می دارد .
الکافی به نقل از سلیمان جعفری ، در باره امام کاظم علیه السلام یا امام رضا علیه السلام :هر گاه سفره می آوردند و فردی از حاضران می خواست دست هایش را بشوید ، می فرمود : «هر کس دست هایش تمیز است ، مانعی ندارد که بدون شستن آنها غذا بخورد» .
نثر الدرّ در یادکرد از امام رضا علیه السلام :مردی در حضور ایشان پیش از غذا دست هایش را نشست . امام علیه السلام فرمود : «دست هایت را بشوی . شستنِ اوّل ، مالِ ماست و شستنِ دوم ، مال خود توست و اگر خواستی ، آن را ترک کن» .
.
ص: 412
6 / 3عَدَمُ التَمَسُّحِ بِالمِندیلِالإمام الصادق علیه السلام :إذا غَسَلتَ یَدَکَ لِلطَّعامِ فَلا تَمسَح یَدَکَ بِالمِندیلِ ؛ فَإِنَّهُ لا تَزالُ البَرَکَهُ فی الطَّعامِ ما دامَتِ النَّداوَهُ فی الیَدِ. (1)
الکافی عن مرازم :رَأَیتُ أبَا الحَسَنِ[ الکاظم ] علیه السلام إذا تَوَضَّأَ قَبلَ الطَّعامِ لَم یَمُسَّ المِندیلَ ، وإذا تَوَضَّأَ بَعدَ الطَّعامِ مَسَّ المِندیلَ. (2)
6 / 4خَلعُ النِّعالِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :اِخلَعوا نِعالَکُم عِندَ الطَّعامِ؛ فَإِنَّهُ سُنَّهٌ جَمیلَهٌ ، وأروَحُ لِلقَدَمَینِ. (3)
عنه صلی الله علیه و آله :إذا قُرِّبَ لِأَحَدِکُم طَعامُهُ وفی رِجلَیهِ نَعلانِ فَلینزَع نَعلَیهِ ؛ فَإِنَّهُ أروَحُ لِلقَدَمَینِ ، وهُو مِنَ السُّنَّهِ. (4)
عنه صلی الله علیه و آله :إذا وُضِعَ الطَّعامُ فَاخلَعوا نِعالَکُم؛ فَإِنَّهُ أروَحُ لِأَقدامِکُم. (5)
.
1- .. الکافی : ج 6 ص 291 ح 1 ، المحاسن : ج 2 ص 200 ح 1585 ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 302 ح 953 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 355 ح 13.
2- .. الکافی : ج 6 ص 291 ح 2 ، تهذیب الأحکام : ج 9 ص 98 ح 426 ، المحاسن : ج 2 ص 206 ح 1613 ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 303 ح 964 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 360 ح 32.
3- .. المحاسن : ج 2 ص 236 ح 1722 عن النوفلی ، بحار الأنوار : ج 66 ص 419 ح 29؛ المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 395 ح 5496 ولیس فیه «وأروح للقدمین» ، تاریخ أصبهان : ج 1 ص 276 ح 461 نحوه وکلاهما عن أنس ، کنز العمّال : ج 15 ص 235 ح 40725.
4- .. مسند أبی یعلی : ج 4 ص 179 ح 4172 عن أنس ، کنز العمّال : ج 15 ص 235 ح 40727.
5- .. سنن الدارمی : ج 1 ص 542 ح 2007 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 4 ص 133 ح 7129 وفیه «أکلتم» بدل «وضع الطعام» و«لأبدانکم» بدل «لأقدامکم» ، المعجم الأوسط : ج 3 ص 295 ح 3202 وفیه «أکلتم» بدل «وضع» وکلّها عن أنس ، کنز العمّال : ج 15 ص 235 ح 40728؛ الأمالی للطوسی : ص 311 ح 632 عن أنس وفیه «أکلتم» بدل «وضع» ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 270 ح 817 نحوه من دون إسنادٍ إلی أحد من أهل البیت علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 66 ص 416 ح 17.
ص: 413
6 / 3 خشک نکردن دست ها با هوله
6 / 4 در آوردن کفش از پا
6 / 3خشک نکردن دست ها با هولهامام صادق علیه السلام :هر گاه دست هایت را برای غذا خوردن شستی ، آنها را با هوله خشک مکن ؛ زیرا تا زمانی که رطوبت آن در دست است ، در غذا برکت است .
الکافی به نقل از مُرازم :من شاهد بوده ام که هر گاه امام کاظم علیه السلام پیش از غذا دست هایش را می شست ، آنها را با هوله خشک نمی کرد ، و هر گاه بعد از غذا می شست ، با هوله خشک می کرد .
6 / 4در آوردن کفش از پاپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :در هنگام غذا خوردن ، کفش هایتان را در آورید ؛ زیرا هم یک سنّت زیباست و هم پاها راحت ترند .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر گاه در برابر فردی از شما غذایش را نهادند ، اگر کفش به پا داشت ، آنها را در آورد ؛ زیرا این کار ، هم پاها را راحت تر می کند و هم از سنّت [ و آداب غذا خوردن ] است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر گاه غذا را نهادند ، کفش هایتان را در آورید ؛ زیرا با این کار ، پاهایتان راحت تر می شوند .
.
ص: 414
6 / 5التَّواضُعُ فی الجُلوسِ عَلَی المائِدَهِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّما أنَا عَبدٌ آکُلُ کَما یَأکُلُ العَبدُ ، وأجلِسُ کَما یَجلِسُ العَبدُ. (1)
الإمام علیّ علیه السلام فی وَصفِهِ صلی الله علیه و آله :ولَقَد کانَ صلی الله علیه و آله یَأکُلُ عَلَی الأَرضِ ، ویَجلِسُ جِلسَهَ العَبدِ. (2)
عنه علیه السلام :کانَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله إذا قَعَدَ عَلَی المائِدَهِ یَقعُدُ قِعدَهَ العَبدِ ، وکانَ یَتَّکِئُ عَلی فَخِذِهِ الأَیسَرِ. (3)
الإمام الباقر علیه السلام :کانَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَأکُلُ أکلَ العَبدِ ، ویَجلِسُ جِلسَهَ العَبدِ ، وکانَ صلی الله علیه و آله یَأکُلُ عَلَی الحَضیضِ (4) ، ویَنامُ عَلَی الحَضیضِ. (5)
الإمام الصادق علیه السلام :کانَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَأکُلُ أکلَ العَبدِ ، ویَجلِسُ جِلسَهَ العَبدِ ، ویَعلَمُ أنَّهُ عَبدٌ. (6)
.
1- .. الزهد لابن حنبل : ص 11 عن الحسن ، المصنّف لعبد الرزّاق : ج 10 ص 415 ح 19543 عن أیّوب ، الزهد لابن المبارک (الملحقات) : ص 53 ح 193 ، الطبقات الکبری : ج 1 ص 381 ولیس فیه «إنّما أنا عبد» وکلاهما عن عائشه ، کنز العمّال : ج 15 ص 248 ح 40793 ؛ مکارم الأخلاق : ج 1 ص 69 ح 79 .
2- .. نهج البلاغه : الخطبه 160 ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 47 ح 4 عن ابن عبّاس من دون إسنادٍ إلی أحد من أهل البیت علیهم السلام نحوه ، بحار الأنوار : ج 16 ص 285 ح 136.
3- .. مستدرک الوسائل : ج 16 ص 228 ح 19673 و ص 326 ح 20043 کلاهما نقلاً عن کتاب التعریف لمحمّد بن أحمد الصفوانی.
4- .. قال العلّامه المجلسی قدس سره : أی علی الأرض من غیر خِوان ، ویحتمل أن یکون أکابر العرب یرفعون موائدهم لیسهل علیهم الأکل. قال فی النهایه : الحَضیض : قرار الأرض وأسفل الجبل (بحار الأنوار : ج 66 ص 413).
5- .. الکافی : ج 6 ص 271 ح 6 ، المحاسن : ج 2 ص 244 ح 1759 کلاهما عن جابر ، بحار الأنوار : ج 66 ص 419 ح 32.
6- .. الکافی : ج 6 ص 271 ح 3 ، تهذیب الأحکام : ج 9 ص 93 ح 400 کلاهما عن هارون بن خارجه ، المحاسن : ج 2 ص 244 ح 1758 عن أبی بصیر ، بحار الأنوار : ج 66 ص 419 ح 31.
ص: 415
6 / 5 متواضعانه نشستن بر سر سفره
اشاره
6 / 5متواضعانه نشستن بر سر سفرهپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :من ، در حقیقت ، یک بنده ام و مثل بنده غذا می خورم و مثل بنده می نشینم .
امام علی علیه السلام در وصف پیامبر صلی الله علیه و آله :ایشان روی زمین غذا می خورد ، و بنده وار می نشست .
امام علی علیه السلام :پیامبر خدا هر گاه بر سر سفره می نشست ، به سان بنده می نشست و بر ران چپ خود ، تکیه می داد .
امام باقر علیه السلام :پیامبر خدا بنده وار غذا می خورد و بنده وار می نشست ، و روی زمین غذا می خورد و روی زمین می خوابید .
امام صادق علیه السلام :پیامبر خدا مثل بنده غذا می خورد و مثل بنده می نشست و می دانست که یک بنده است .
.
ص: 416
عنه علیه السلام :مَرَّتِ امرَأَهٌ بَذِیَّهٌ (1) بِرَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله وهُوَ یَأکُلُ ، وهُوَ جالِسٌ عَلَی الحَضیضِ ، فَقالَت : یا مُحَمَّدُ! إنَّکَ لَتَأکُلُ أکلَ العَبدِ ، وتَجلِسُ جُلوسهُ! فَقالَ لَها رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : إنّی عَبدٌ ، وأیُّ عَبدٍ أعبَدُ مِنّی؟! قالَت : فَناوِلنی لُقمَهً مِن طَعامِکَ . فَناوَلَها ، فَقالَت : لا وَاللّهِ إلَا الَّذی فی فیکَ . فَأَخرَجَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله اللُّقمَهَ مِن فیهِ فَناوَلَها ، فَأَکَلَتها... فَما أصابَها بَذاءٌ (2) حَتّی فارَقَتِ الدُّنیا. (3)
الزهد لابن حنبل عن الحسن :کانَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله إذا اُتِیَ بِطعَامٍ أمَرَ بِهِ فَاُلقِیَ عَلَی الأَرضِ. (4)
مسند أبی یعلی عن عائشه :قالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : جاءَنی مَلَکٌ... فَقالَ : إنَّ ربَّکَ یَقرَأُ عَلَیکَ السَّلامَ ، ویَقولَ لَکَ : إن شِئتَ نَبِیّا عَبدا ، وإن شِئتَ نَبِیّا مَلِکا؟ قالَ : فَنَظَرتُ إلی جِبریلَ ، قالَ : فَأَشارَ إلَیَّ أن ضَع نَفسَکَ ، قالَ : فَقُلتُ : نَبِیّا عَبدا. فَکانَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله بَعدَ ذلِکَ لا یَأکُلُ مُتَّکِئا ، یَقولُ : آکُلُ کَما یَأکُلُ العَبدُ ، وأجلِسُ کَما یَجلِسُ العَبدُ. (5)
دعائم الإسلام :کان [ صلی الله علیه و آله ] إذا أکَلَ استَوفَزَ (6) عَلی إحدی رِجلَیهِ ، وَاطمَأَنَّ بِالاُخری ، ویَقولُ : أجلِسُ کَما یَجلِسُ العَبدُ ، وآکُلُ کَما یَأکُلُ العَبدُ. (7)
.
1- .. البَذاء : الفُحش فی القول. وفلانٌ بَذِیّ اللسان (النهایه : ج 1 ص 111«بذا»).
2- .. فی المحاسن ومکارم الأخلاق : «داء» بدل «بذاء» .
3- .. الکافی : ج 6 ص 271 ح 2 ، الزهد للحسین بن سعید : ص 11 ح 22 ، المحاسن : ج 2 ص 245 ح 1760 کلّها عن الحسن الصیقل ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 48 ح 11 ولیس فیه «الحضیض» ، بحار الأنوار : ج 66 ص 420 ح 33.
4- .. الزهد لابن حنبل : ص 11.
5- .. مسند أبی یعلی : ج 4 ص 442 ح 4899 ، الطبقات الکبری : ج 1 ص 381 ، تاریخ دمشق : ج 4 ص 74 ح 892 ، کنز العمّال : ج 15 ص 232 ح 40707 .
6- .. استوفز فی قِعدته : إذا قعد قعوداً منتصباً غیر مطمئنّ (الصحاح : ج 3 ص 901 «وفز») .
7- .. دعائم الإسلام : ج 2 ص 118 ح 396 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 389 ح 25؛ المصنّف لعبد الرزّاق : ج 10 ص 415 ح 19543 عن أیّوب نحوه .
ص: 417
امام صادق علیه السلام :روزی ، پیامبر خدا روی زمین نشسته بود و غذا می خورد که زن بددهنی بر ایشان گذشت و گفت : ای محمّد! تو مثل بنده می خوری و چون بنده می نشینی! پیامبر خدا به او فرمود : «من یک بنده هستم . کدام بنده ، بنده تر از من است؟» . زن گفت : پس ، لقمه ای از غذایت را به من بده . پیامبر صلی الله علیه و آله لقمه ای به او داد . زن گفت : نه ، لقمه ای را که در دهانت هست ، به من بده . پیامبر خدا لقمه را از دهانش بیرون آورد و به او داد . زن آن را خورد ... و از آن پس ، تا زمانی که از دنیا رفت ، دیگر بدزبانی از او سر نزد .
الزهد ، ابن حنبل به نقل از حسن (1) :پیامبر خدا هر گاه غذایی برایش می آوردند ، می فرمود آن را روی زمین بگذارند .
مُسنَدُ أبی یَعلی به نقل از عایشه :پیامبر خدا فرمود : «فرشته ای نزد من آمد ... و گفت : پروردگارت به تو سلام می رساند و می فرماید : می خواهی پیامبر و بنده باشی ، یا پیامبر و شاه؟ . من به جبرئیل نگاه کردم . به من اشاره کرد که : تواضع کن . پس گفتم : پیامبر و بنده» . از آن پس ، پیامبر خدا در حال تکیه دادن غذا نمی خورد و می فرمود : «من ، بنده وار غذا می خورم و بنده وار می نشینم» .
دعائم الإسلام :پیامبر صلی الله علیه و آله هر گاه غذا می خورد ، یکی از پاهایش را از زانو خم می کرد و روی پای دیگرش تکیه می داد (نیم خیز می نشست) و می فرمود : «من مثل بنده می نشینم و مثل بنده غذا می خورم» .
.
1- .مقصود ، حسن بصری یا امام حسن علیه السلام است .
ص: 418
الإمام علیّ علیه السلام :إذا جَلَسَ أحَدُکُم عَلَی الطَّعامِ فَلیَجلِس جِلسَهَ العَبدِ ، ولا یَضَعَنَّ أحَدُکُم إحدی رِجلَیهِ عَلَی الاُخری ، ولا یَتَرَبَّع؛ فَإِنَّها جِلسَهٌ یُبغِضُهَاُ عز و جل ، ویَمقُتُ صاحِبَها. (1)
عنه علیه السلام :لِیَجلِس أحَدُکُم عَلی طَعامِهِ جِلسَهَ العَبدِ ، وَلیَأکُل عَلَی الأَرضِ . (2)
بیانیُستنبط من أحادیث هذا العنوان ، استحباب التواضع فی الجلوس حول المائده ، واجتناب طریقه المستکبرین ، وعلی هذا، فالجلوس علی الأرض لیس مقصودا بنفسه ، فمن الممکن أن یجلس أحد علی الأرض لتناول الطعام باُسلوب متکبّر ، بینما یجلس آخر حول المنضده ولکن بتواضع .
6 / 6مُواساهُ النّاظِرِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن أکَلَ وذو عَینَینِ یَنظُرُ إلَیهِ ولَم یُواسِهِ ابتُلِیَ بِداءٍ لا دَواءَ لَهُ. (3)
.
1- .. الکافی : ج 6 ص 272 ح 10 ، المحاسن : ج 2 ص 225 ح 1678 کلاهما عن أبی بصیر عن الإمام الصادق علیه السلام ، الخصال : ص 619 ح 10 عن محمّد بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه عنه علیهم السلام ، تحف العقول : ص 110 ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 305 ح 967 کلاهما بزیاده «ولیأکل علی الأرض» بعد «العبد» ، بحار الأنوار : ج 66 ص 417 ح 21.
2- .. الخصال : ص 622 ح 10 عن أبی بصیر ومحمّد بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، المحاسن : ج 2 ص 225 ح 1679 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 417 ح 21.
3- .. ربیع الأبرار : ج 2 ص 679 ؛ تنبیه الخواطر : ج 1 ص 47 .
ص: 419
توضیح
6 / 6 شریک کردن نگاه کننده
امام علی علیه السلام :هر گاه یکی از شما به خوردن نشست ، بنده وار بنشیند و هرگز یک پایش را روی پای دیگرش قرار ندهد و چهارزانو هم ننشیند ؛ زیرا خداوند ، این گونه نشستن را دشمن می دارد و از کسی که چنان بنشیند ، نفرت دارد .
امام علی علیه السلام :هر یک از شما باید در هنگام غذا خوردن ، مانند بنده بنشیند و روی زمین غذا بخورد .
توضیحآنچه از احادیث این عنوان استنباط می شود ، ستایش و استحباب فروتنی بر سر سفره و هنگام میل کردن غذا و اجتناب از شیوه غذا خوردن مستکبران است . بنا بر این ، نشستن روی زمین ، موضوعیت ندارد ، و چه بسا ممکن است کسی روی زمین با تکبّر غذا بخورد و دیگری بر سرِ میز ، غذا میل کند ، امّا با فروتنی!
6 / 6شریک کردن نگاه کنندهپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس در حال خوردن باشد و کسی به او نگاه کند و چیزی از آن را به او ندهد ، به دردی بی درمان مبتلا می گردد .
.
ص: 420
بحار الأنوار عن نَجیح :رَأَیتُ الحَسَنَ بنَ عَلِیٍّ علیه السلام یَأکُلُ وبَینَ یَدَیهِ کَلبٌ ، کُلَّما أکَلَ لُقمَهً طَرَحَ لِلکَلبِ مِثلَها ، فَقُلتُ لَهُ : یَابنَ رَسولِ اللّهِ ، ألا أرجُمُ هذَا کَلبَ عَن طَعامِکَ ؟ قالَ : دَعهُ ، إنّی لَأَستَحی مِنَ اللّهِ عَزَّ وَجلَّ أن یَکونَ ذو روحٍ یَنظُرُ فی وَجهی وأنَا آکُلُ ثُمَّ لا اُطعِمُهُ. (1)
6 / 7التَّصَدُّقُ مِنهُالإمام الباقر علیه السلام فی بَیانِ خُلُقِ الإِمامِ زَینِ العابِدینَ علیه السلام :کانَ لا یَأکُلُ طَعاما حَتّی یَبَدأَ فَیَتَصَدَّقَ بِمِثلِهِ. (2)
الإمام الصادق علیه السلام :قالَ لُقمانُ لِابنِهِ : . . . إنِ استَطَعتَ ألّا تَأکُلَ طَعاما حَتّی تَبدَأَ فَتَصَدَّقَ مِنهُ فَافعَل. (3)
سنن ابن ماجه عن عمر لِوَلَدِهِ عَبدِاللّهِ وقَد صَنَعَ لَهُ لَحما بِسَمنٍ :مَا اجتَمَعا عِندَ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله قَطُّ إلّا أکَلَ أحَدَهُما وتَصَدَّق بِالآخَرِ. (4)
.
1- .. بحار الأنوار : ج 43 ص 352 ح 29 نقلاً عن بعض کتب المناقب المعتبره .
2- .. الخصال : ص 518 ح 4 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 4 ص 154 وفیه «به» بدل «بمثله» وکلاهما عن حمران بن أعین ، بحار الأنوار : ج 46 ص 63 ح 19.
3- .. کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 2 ص 297 ح 2505 ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 539 ح 1869 کلاهما عن حمّاد بن عیسی ، المحاسن : ج 2 ص 126 ح 1348 عن حمّاد بن عثمان أو ابن عیسی ، بحار الأنوار : ج 76 ص 272 ح 28.
4- .. سنن ابن ماجه : ج 2 ص 1115 ح 3361 ، تاریخ دمشق : ج 44 ص 302 ، کنز العمّال : ج 15 ص 427 ح 41689؛ تنبیه الخواطر : ج 2 ص 230 عن عائشه وفیه «إدامان» بدل «قطّ».
ص: 421
6 / 7 صدقه دادن از غذا
بحار الأنوار به نقل از نَجیح :شاهد بودم که حسن بن علی علیه السلام غذا می خورد . سگی رو به روی ایشان نشسته بود . امام علیه السلام هر لقمه ای که می خورد ، یک لقمه هم برای آن سگ می انداخت . گفتم : ای پسر پیامبر خدا! اجازه می دهی تا این سگ را از غذای شما دور کنم؟ فرمود : «بگذار باشد . من از خداوند عز و جل شرم می کنم که جانداری به صورت من نگاه کند و من بخورم و به او نخورانم» .
6 / 7صدقه دادن از غذاامام باقر علیه السلام در بیان اخلاق امام زین العابدین علیه السلام :غذایی تناول نمی کرد ، مگر آن که ابتدا به مانند آن ، صدقه می داد .
امام صادق علیه السلام :لقمان به فرزندش گفت : ... اگر می توانی که غذایی نخوری ، مگر آن که ابتدا از آن صدقه بدهی ، این کار را بکن .
سنن ابن ماجه به نقل از عمر ، به فرزندش عبد اللّه که برایش گوشت با روغن آورده بود :هرگز این دو غذا را برای پیامبر خدا صلی الله علیه و آله نیاوردند ، مگر آن که یکی از این دو را خورد و دیگری را صدقه داد .
.
ص: 422
ثانیا : ما یَنبَغی رِعایَتُهُ عِندَ التَّناوُلِ6 / 8التَّدَبُّرِ«فَلْیَنظُرِ الْاءِنسَانُ إِلَی طَعَامِهِ * أَنَّا صَبَبْنَا الْمَاءَ صَبًّا * ثُمَّ شَقَقْنَا الْأَرْضَ شَقًّا * فَأَنبَتْنَا فِیهَا حَبًّا * وَ عِنَبًا وَ قَضْبًا * وَزَیْتُونًا وَ نَخْلاً * وَ حَدَائِقَ غُلْبًا * وَ فَاکِهَهً وَ أَبًّا * مَّتَاعًا لَّکُمْ وَ لِأَنْعَامِکُمْ » . (1)
6 / 9ذِکرُ اللّه عزّوجلِّأ اِفتِتاحُ الطَّعامِ بِذِکرِ اللّهِ عز و جلرسول اللّه صلی الله علیه و آله :مَن سَرَّهُ ألّا یَجِدَ الشَّیطانُ عِندَهُ طَعاما ولا مَقیلاً ، فَلیُسَلِّم إذا دَخَلَ بَیتَهُ ، ویُسَمِّ عَلی طَعامِهِ. (2)
مکارم الأخلاق :کان صلی الله علیه و آله إذا وَضَعَ یَدَهُ فی الطَّعامِ قالَ : بِسمِ اللّهِ ، اللّهُمَّ بارِک لَنا فیما رَزَقتَنا وعَلَیکَ خَلَفُهُ. (3)
مکارم الأخلاق :کانَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله إذا وُضِعَتِ المائِدَهُ بَینَ یَدَیهِ قالَ : اللّهُمَّ اجعَلها نِعمَهً مَشکورَهً ، تَصِلُ بِها نِعمَهَ الجَنَّهِ. (4)
.
1- .. عبس : 24 32 .
2- .. المعجم الکبیر : ج 6 ص 240 ح 6102 عن سلمان ، کنز العمّال : ج 15 ص 399 ح 41546 .
3- .. مکارم الأخلاق : ج 1 ص 69 ح 81 و ص 310 ح 987 ؛ اُسد الغابه : ج 6 ص 374 الرقم 6496 نحوه ، الدعاء للطبرانی : ص 278 ح 888 عن عبد اللّه بن عمرو نحوه ولیس فیه «وعلیک خلفه» وراجع : کنز العمّال : ج 15 ص 428 ح 41697 .
4- .. مکارم الأخلاق : ج 1 ص 309 ح 987 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 380 ح 47 .
ص: 423
دوم . نکاتی که هنگام غذا خوردن باید رعایت کرد
6 / 8 اندیشه کردن
6 / 9 خدا را یاد کردن
الف - آغاز کردن غذا با نام خدا
دوم . نکاتی که هنگام غذا خوردن باید رعایت کرد6 / 8اندیشه کردن«پس انسان باید به خوراک خود بنگرد . ما آب را به صورت بارش فرو ریختیم . آن گاه زمین را با شکافتن [لازم] ، شکافتیم . پس در آن ، دانه رویانیدیم و انگور و سبزی ، و زیتون و درخت خرما ، و باغ های انبوه ، و میوه و چراگاه ، تا وسیله استفاده شما و دام هایتان باشد» .
6 / 9خدا را یاد کردنالف آغاز کردن غذا با نام خداپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس دوست دارد که شیطان در نزد او غذا و یا جایی برای خفتن نیابد ، هر گاه وارد خانه اش می شود ، سلام کند و در هنگام غذا خوردن ، نام خدا را بر زبان آورد .
مکارم الأخلاق :پیامبر خدا هر گاه دست به غذا می برد ، می گفت : «به نام خدا . بار خدایا! در آنچه به ما روزی کردی ، برکت ده ، و این را جای گزین فرما» .
مکارم الأخلاق :هر گاه در برابر پیامبر خدا سفره پهن می شد ، می فرمود : «بار خدایا! این را نعمتی قرار ده که شکر آن به جای آورده می شود و به نعمت بهشت پیوندش می دهی» .
.
ص: 424
صحیح مسلم عن حُذَیفه :کُنّا إذا حَضَرنا مَعَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله طَعاما ، لَم نَضَع أیدِیَنا حَتّی یَبدَأَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله فَیَضَعَ یَدَهُ ، وإنّا حَضَرنا مَعَهُ مَرَّهً طَعاما فَجاءَت جارِیَهٌ کَأَنَّها تُدفَعُ ، فَذَهَبت لِتَضَعَ یَدَها فی الطَّعامِ ، فَأَخَذَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله بِیَدِها . ثُمَّ جاءَ أعرابِیٌّ کَأَنَّما یُدفَعُ ، فَأَخَذَ بِیَدِهِ. فَقالَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : إنَّ الشَّیطانَ یَستَحِلُّ الطَّعامَ أن لا یُذکَرَ اسمُ اللّهِ عَلَیهِ ، وإنَّهُ جاءَ بِهذِهِ الجارِیَهِ لِیَستَحِلَّ بِها ، فَأَخَذتُ بِیَدِها ، فَجاءَ بِهذَا الأَعرابِیِّ لِیَستَحِلَّ بِهِ ، فَأَخَذتُ بِیَدِهِ ، وَالَّذی نَفسی بِیَدِهِ ، إِنَّ یَدَهُ فی یَدی مَعَ یَدِها. (1)
الکافی عن أحمد بن الحسین المیثمی رفعه ، قال :کانَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله إذا وُضِعَتِ المائِدَهُ بَینَ یَدَیهِ قالَ : سُبحانَکَ اللّهُمَّ ما أحسَنَ ما تَبتَلینا ، سُبحانَکَ ما أکثَرَ ما تُعطینا ، سُبحانَکَ ما أکثَرَ ما تُعافینا ، اللّهُمَّ أوسِع عَلَینا وعَلی فُقَراءِ المُؤمِنینَ وَالمُؤمِناتِ وَالمُسلِمینَ وَالمُسلِماتِ. (2)
الإمام علیّ علیه السلام مِن وَصِیَّهٍ لَهُ لِکُمَیلٍ :إذا أکَلتَ الطَّعامَ فَسَمِّ بِاسمِ الَّذی لا یَضُرُّ مَعَ اسمِهِ داءٌ ، وفیهِ شِفاءٌ مِن کُلِّ الأَسواءِ. (3)
عنه علیه السلام فی وَصِیَّهٍ أوصی بِهَا ابنَهُ الحَسَنَ علیه السلام :یا بُنَیَّ ، لا تَطعَمَنَّ لُقمَهً مِن حارٍّ ولا بارِدٍ ، ولا تَشرَبَنَّ شَربَهً ولا جُرعَهً إلّا وأنتَ تَقولُ قَبلَ أن تَأکُلَهُ وقَبلَ أن تَشرَبَهُ : «اللّهُمَّ إنّی أسأَلُکَ فی أکلی وشُربِیَ السَّلامَهَ مِن وَعکِهِ (4) ، وَالقُّوَّهَ بِهِ عَلی طاعَتِکَ وذِکرِکَ وشُکرِکَ فیما بَقَّیتَهُ فی بَدَنی ، وأن تُشَجِّعَنی بِقُوَّتِها عَلی عِبادَتِکَ ، وأن تُلهِمَنی حُسنَ التَّحَرُّزِ مِن مَعصِیَتِکَ» ، فَإِنَّکَ إن فَعَلتَ ذلِکَ أمِنتَ وَعثَهُ (5) وغائِلَتَهُ (6) . (7)
.
1- .. صحیح مسلم : ج 3 ص 1597 ح 102 ، سنن أبی داود : ج 3 ص 347 ح 3766 ، مسند ابن حنبل : ج 9 ص 74 ح 23309 ، کنز العمّال : ج 15 ص 237 ح 40739 .
2- .. الکافی : ج 6 ص 293 ح 8 ، المحاسن : ج 2 ص 215 ح 1645 عن أحمد بن محسن المیثمی نحوه ، بحار الأنوار : ج 66 ص 375 ح 29 ؛ المصنّف لابن أبی شیبه : ج 7 ص 92 ح 10 عن عروه نحوه .
3- .. تحف العقول : ص 171 ، بشاره المصطفی : ص 25 نحوه وکلاهما عن کمیل ، بحار الأنوار : ج 66 ص 425 ح 41 .
4- .. الوَعْک : أذی الحمّی ووجعها ومَغْثُها فی البدن ، وألم من شدّه التعب (القاموس المحیط : ج 3 ص 323 «وعک»).
5- .. الوَعْثُ : فساد الأمر واختلاطه (المصباح المنیر : ص 664«وعث») .
6- .. الغائله : الفساد والشرّ (المصباح المنیر : ص 457«غول») .
7- .. مکارم الأخلاق : ج 1 ص 309 ح 986 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 380 ح 47 .
ص: 425
صحیح مسلم به نقل از حُذیفه :عادت ما این بود که هر گاه با پیامبر صلی الله علیه و آله بر سر سفره ای حاضر می شدیم ، دست به غذا نمی بردیم تا پیامبر خدا شروع کند و دستش را به طرف غذا ببرد . یک بار با ایشان برای صرف غذایی حاضر شدیم که دخترکی آمد ، به طوری که گویا کسی او را هُل می دهد . رفت که دست به غذا ببرد ؛ امّا پیامبر خدا دستش را گرفت . آن گاه یک بادیه نشین آمد ، به طوری که گویا او را هم کسی به جلو هُل می داد . پیامبر صلی الله علیه و آله دست او را نیز گرفت . پس پیامبر خدا فرمود : «شیطان ، غذایی را که بر آن نام خدا برده نشود ، برای خود ، حلال می شمارد [و از آن می خورد] . او این دخترک را آورد تا به واسطه وی این غذا را بر خود حلال کند . به همین جهت ، من دستش را گرفتم . بعد ، این بادیه نشین را آورد تا به واسطه او حلال کند . به همین خاطر ، دست او را نیز گرفتم . و سوگند به آن که جانم در دست اوست ، هم اینک ، دست او (شیطان) با دست این دخترک در دست من است» .
الکافی به نقل از احمد بن حسین میثمی ، در حدیثی که سند آن را به پیامبر صلی الله علیه و آله می رساند :پیامبر خدا هر گاه غذا در برابرش گذاشته می شد ، می فرمود : «پاکی تو ، ای خداوند ! چه نیکو ما را می آزمایی! پاکی تو . چه بسیار به ما عطا می کنی! پاکی تو . چه بسیار ، ما را عافیت می بخشی! بار خدایا! روزی ات را بر ما و بر همه مؤمنان و مسلمانان نیازمند ، از مرد و زن ، فراخ گردان» .
امام علی علیه السلام در سفارشی به کمیل :هر گاه غذا می خوری ، به نام آن کسی آغاز کن که با نام او ، هیچ دردی زیان نمی زند و شفای همه بدی ها (ناخوشی ها) در آن است .
امام علی علیه السلام در توصیه ایشان به فرزند خود ، حسن علیه السلام :فرزندم! هر لقمه ای که می خوری ، گرم باشد یا سرد ، و هر نوشیدنی ای که می نوشی ، قدحی باشد یا جرعه ای ، پیش از خوردن و پیش از نوشیدنش بگو : «خدایا! از تو درخواست می کنم که این خوردن و آشامیدنم را برایم مبرّا از هر تب و دردی ، و مایه نیرومندی بر طاعتت و یادت و سپاس گزاری از تو قرار ده ، مادام که آن را در بدنم باقی می داری ، و مرا با نیروی آن بر عبادتت قوّت قلب بخش ، و خوب خویشتنداری از معصیتت را به من الهام فرما» که اگر چنین کنی ، از سختی و تباهی آن لقمه و آشامیدنی ، در امان می مانی .
.
ص: 426
عنه علیه السلام :مَن ذَکَرَ اللّهَ عز و جل عَلَی الطَّعامِ ، لَم یُسأَل عَن نَعیمِ ذلِکَ أبَدا. (1)
الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام :قالَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام : مَا اتَّخَمتُ قَطُّ . فَقیلَ لَهُ : ولِمَ؟ قالَ : ما رَفَعتُ لُقمَهً إلی فَمی إلّا ذَکَرتُ اسمَ اللّهِ عَلَیها. (2)
الإمام علیّ علیه السلام :مَن أرادَ ألّا یَضُرَّهُ طَعامٌ فَلا یَأکُل حَتّی یَجوعَ وتَنقی مَعِدَتُهُ ، فَإِذا أکَلَ فَلیُسَمِّ اللّهَ. (3)
عنه علیه السلام :اُذکُرُوا اللّهَ عز و جل عَلَی الطَّعامِ ولا تَلغَطوا ؛ فَإِنَّهُ نِعمَهٌ مِن نِعَمِ اللّهِ ، ورِزقٌ مِن رِزقِهِ، یَجِبُ عَلَیکُم فیهِ شُکرُهُ وذِکرُهُ وحَمدُهُ. (4)
.
1- .. الکافی : ج 6 ص 293 ح 6 عن غیاث بن إبراهیم عن الإمام الصادق علیه السلام ، ثواب الأعمال : ص 219 ح 1 ، الأمالی للصدوق : ص 374 ح 472 کلاهما عن غیاث بن إبراهیم عن الإمام الصادق عن آبائه عنه علیهم السلام ، المحاسن : ج 2 ص 214 ح 1638 عن غیاث بن إبراهیم عن الإمام الصادق عن أبیه عنه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 66 ص 368 ح 1 .
2- .. المحاسن : ج 2 ص 219 ح 1658 و ص 220 ح 1660 کلاهما عن عبد اللّه الأرّجانی ، الدعوات : ص 80 ح 199 من دون إسنادٍ إلی الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 66 ص 379 ح 41 .
3- .. طبّ الأئمّه علیهم السلام لابنی بسطام : ص 29 و ص 60 عن جابر عن الإمام الباقر علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 66 ص 380 ح 46 .
4- .. الکافی : ج 6 ص 296 ح 23 ، المحاسن : ج 2 ص 213 ح 1635 کلاهما عن محمّد بن مسلم عن الإمام الصادق علیه السلام ، الخصال : ص 616 ح 10 عن أبی بصیر عن الإمام الصادق عن آبائه عنه علیهم السلام ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 316 ح 1017 عن الإمام الصادق عن آبائه عنه علیهم السلام وکلّها نحوه ، بحار الأنوار : ج 66 ص 384 ح 53 .
ص: 427
امام علی علیه السلام :هر کس در هنگام غذا خوردن ، نام خداوند عز و جل را بر زبان آورد ، هرگز از نعمت آن ، بازخواست نمی شود .
امام صادق علیه السلام به نقل از پدرانش علیهم السلام :امیر مؤمنان علیه السلام فرمود : «من ، هرگز دچار سوء هاضمه نگشته ام» . گفته شد : چرا؟ فرمود : «چون هیچ لقمه ای را به سوی دهانم نبردم ، مگر آن که نام خدا را بردم» .
امام علی علیه السلام :هر که می خواهد غذایی به وجود او ضرر نزند ، صبر کند تا گرسنه شود و معده اش پاک [و خالی ]گردد . آن گاه غذا بخورد ، و چون شروع به خوردن کرد ، «بسم اللّه » بگوید .
امام علی علیه السلام :هنگام غذا خوردن ، نام خداوند عز و جل را بر زبان آورید و سر و صدا راه نیندازید (در سکوت و آرامش غذا بخورید) ؛ زیرا غذا نعمتی از نعمت های خدا و روزی ای از روزی های اوست و به جای آوردن شکر و ذکر و حمد او در باره آن غذا ، بر شما واجب است .
.
ص: 428
الإمام الصادق علیه السلام :مَا اتَّخَمتُ قَطُّ ؛ وذلِکَ أنّی لَم أبدَأ بِطَعامٍ إلّا قُلتُ : «بِسمِ اللّهِ» ، ولَم أفرُغ مِن طَعامٍ إلّا قُلُت : «الحَمدُ للّهِِ». (1)
عنه علیه السلام :إنَّ الرَّجُلَ المُسلِمَ إذا أرادَ أن یَطعَمَ طَعاما فَأَهوی بِیَدِهِ فَقالَ : «بِسمِ اللّهِ وَالحَمدُ للّهِِ رَبِّ العالَمینَ» غَفَرَ اللّهُ عز و جل لَهُ قَبلَ أن تَصِلَ اللُّقمَهُ إلی فیهِ. (2)
دعائم الإسلام عن الإمام الصادق علیه السلام :إذا وُضِعَ الطَّعامُ فَسَمّوا ؛ فَإِنَّ الشَّیطانَ یَقولُ لِأَصحابِهِ : اُخرُجوا فَلَیسَ لَکُم فیهِ نَصیبٌ . ومَن لَم یُسَمِّ عَلی طَعامِهِ کانَ لِلشَّیطانِ مَعَهُ فیهِ نَصیبٌ. وقالَ : مَن قالَ إذا أصبَحَ : «أبتَدِئُ فی یَومی هذا بَینَ یَدَی نِسیانی وعَجَلَتی بِسمِ اللّهِ» أجزَأَهُ عَلی ما نَسِیَ مِن طَعامٍ أو شَرابٍ . (3)
الإمام الصادق علیه السلام :إذا حَضَرَتِ المائِدَهُ وسَمّی رَجُلٌ مِنهُم ، أجزَأَ عَنهُم أجمَعینَ. (4)
.
1- .. کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 3 ص 356 ح 4254 ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 309 ح 984 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 380 ح 47 .
2- .. الکافی : ج 6 ص 293 ح 7 عن کلیب الأسدی ، المحاسن : ج 2 ص 215 ح 1642 عن کلیب الصیداوی ، بحار الأنوار : ج 66 ص 375 ح 27 .
3- .. دعائم الإسلام : ج 2 ص 118 ح 394 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 383 ح 50 .
4- .. الکافی : ج 6 ص 294 ح 9 ، تهذیب الأحکام : ج 9 ص 99 ح 429 ، المحاسن : ج 2 ص 220 ح 1663 کلّها عن عبدالرحمن بن الحجّاج ، بحار الأنوار : ج 66 ص 380 ح 45 .
ص: 429
امام صادق علیه السلام :من ، هرگز دچار سوء هاضمه نشده ام ؛ چون هیچ گاه به غذا خوردن شروع نکردم ، مگر آن که «بسم اللّه » گفتم و از خوردن دست نکشیدم ، مگر آن که «الحمد للّه » گفتم .
امام صادق علیه السلام :مرد مسلمان که می خواهد غذایی بخورد ، چنانچه وقتی دستش را به طرف آن دراز می کند ، بگوید : «به نام خدا ، و سپاس ، از آنِ خداوند پروردگار جهانیان است» ، پیش از آن که لقمه به دهانش برسد ، خداوند عز و جل او را می آمرزد .
دعائم الإسلام :امام صادق علیه السلام فرمود : «هر گاه غذا آورده شد ، بسم اللّه بگویید ؛ زیرا [در این صورت ،] شیطان به یارانش می گوید : بروید که شما را از این غذا بهره ای نیست . و هر کس در هنگام خوردن غذا بسم اللّه نگوید ، شیطان در آن غذا با او سهیم می شود» . و فرمود : «و هر کس چون صبح کند ، بگوید : این روز خود را ، پیشاپیش فراموشی ها و شتابکاری هایم ، با نام خدا آغاز می کنم ، اگر [آن روز] در هنگام خوردن غذایی یا نوشیدن چیزی ، بردن نام خدا را فراموش کند ، همان [بسم اللّهِ آغاز روز] او را کفایت می کند» .
امام صادق علیه السلام :هر گاه غذا آوردند و یک نفر از حاضران «بسم اللّه » گفت ، از بقیّه کفایت می کند .
.
ص: 430
ب تَکرارُ التَّسمِیَهِ عَلی کُلِّ لَونٍالإمام الصادق علیه السلام :قالَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام : ضَمِنتُ لِمَن یُسَمّی عَلی طَعامِهِ ألّا یَشتَکِیَ مِنهُ . فَقالَ لَهُ ابنُ الکَوّاءِ : یا أمیرَ المؤمِنینَ ، لَقَد أکَلتُ البارِحَهَ طَعاما فَسَمَّیتُ عَلَیهِ وآذانی! فَقالَ : لَعَلَّکَ أکَلتَ ألوانا فَسَمَّیتَ عَلی بَعضِها ولَم تُسَمِّ عَلی بَعضٍ ، یا لُکَعُ (1) . (2)
المحاسن عن مِسمَع بن عبد المَلِک :قُلتُ لِأَبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام : إنّی أتَّخِمُ . فَقالَ : أتُسَمّی؟ قُلتُ : إنّی قَد سَمَّیتُ . فَقالَ : لَعَلَّکَ تَأکُلُ ألوانا؟ فَقُلتُ : نَعَم . قالَ : تُسَمّی عَلی کُلِّ لَونٍ؟ قُلتُ : لا . قالَ : فَمِن ثَمَّ تَتَّخِمُ. (3)
الکافی عن داود بن فرقد :قُلتُ لِأَبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام : کَیفَ اُسَمّی عَلَی الطَّعامِ؟ قالَ : إذَا اختَلَفَتِ الآنِیَهُ فَسَمِّ عَلی کُلِّ إناءٍ. قُلتُ : فَإِن نَسیتُ أن اُسَمِّیَ؟ قالَ : تَقولُ : بِسمِ اللّهِ عَلی أوَّلِهِ وآخِرِهِ. (4)
الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ مَن نَسِیَ أن یُسَمِّیَ عَلی کُلِّ لَونٍ فَلیَقُل : بِسمِ اللّهِ عَلی أوَّلِهِ وآخِرِهِ. (5)
.
1- .. اللُّکَع عند العرب : العبد ، ثمّ استُعمل فی الحُمق والذمّ . وأکثر ما یقع فی النداء ، وهو اللئیم . وقیل : الوَسِخ (النهایه : ج 4 ص 268«لکع») .
2- .. الکافی : ج 6 ص 295 ح 18 ، المحاسن : ج 2 ص 218 ح 1655 کلاهما عن داود بن فرقد ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 3 ص 355 ح 4253 ، دعائم الإسلام : ج 2 ص 118 ح 393 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 369 ح 6 .
3- .. المحاسن : ج 2 ص 219 ح 1656 و ص 209 ح 1623 عن مسمع أبی سیّار نحوه ، بحار الأنوار : ج 66 ص 378 ح 39 .
4- .. الکافی : ج 6 ص 295 ح 20 ، تهذیب الأحکام : ج 9 ص 99 ح 431 ، المحاسن : ج 2 ص 220 ح 1662 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 379 ح 44 .
5- .. مکارم الأخلاق : ج 1 ص 309 ح 983 ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 3 ص 356 من دون إسنادٍ إلی أحد من أهل البیت علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 66 ص 380 ح 47 .
ص: 431
ب - تکرار نام خدا برای هر نوعی از غذا
ب تکرار نام خدا برای هر نوعی از غذاامام صادق علیه السلام :امیر مؤمنان فرمود : «من به کسی که هنگام خوردن غذایش بسم اللّه بگوید ، ضمانت می دهم که از آن غذا شکوه ای نکند» . ابن کوّاء گفت : ای امیر مؤمنان! من دیروز غذایی خوردم و «بسم اللّه » هم گفتم ؛ امّا مرا اذیّت کرد! فرمود : «شاید غذاهای متنوّع خورده ای و برای یکی بسم اللّه گفته ای و برای یکی نگفته ای ، ای فرومایه!» .
المحاسن به نقل از مِسمَع بن عبد الملک :به امام صادق علیه السلام گفتم : من ، رودل می کنم . فرمود : « بسم اللّه می گویی؟» . گفتم : «بسم اللّه » هم می گویم . فرمود : «شاید غذاهای متنوّع می خوری!» . گفتم : بله . فرمود : «برای هر نوعش ، بسم اللّه می گویی؟» . گفتم : خیر . فرمود : «پس به همین سبب ، رودل می کنی» .
الکافی به نقل از داوود بن فرقد :به امام صادق علیه السلام گفتم : هنگام غذا خوردن ، چگونه «بسم اللّه » بگویم؟ فرمود : «وقتی ظرف ها (غذاها) گوناگون است ، برای هر ظرفی [جداگانه ] بسم اللّه بگو» . گفتم : اگر فراموش کردم که «بسم اللّه » بگویم؟ فرمود : «می گویی : بسم اللّه برای همه اش» .
امام صادق علیه السلام :هر کس فراموش می کند که برای یکایک انواع غذاها نام خدا را بر زبان آورد ، بگوید : بسم اللّه برای همه اش .
.
ص: 432
ج تَکرارُ التَّسمِیَهِ عِندَ التَّکَلُّمِالکافی عن مسمع :شَکَوتُ ما ألقی مِن أذَی الطَّعامِ إلی أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام إذا أکَلتُهُ. فَقالَ : لَم تُسَمِّ؟ فَقُلتُ : إنّی لَاُسَمّی ، وإنَّهُ لَیَضُرُّنی! فَقالَ لی : إذا قَطَعتَ التَّسمِیَهَ بِالکَلامِ ثُمَّ عُدتَ إلَی الطَّعامِ تُسَمّی؟ قُلتُ : لا . قالَ : فَمِن هاهُنا یَضُرُّکَ ، أما لَو أنَّکَ إذا عُدتَ إلَی الطَّعامِ سَمَّیتَ ما ضَرَّکَ . (1)
د قَضاءُ التَّسمِیَهِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا أکَلَ أحَدُکُم طَعاما فَلیَقُل : بِسمِ اللّهِ ، فَإِن نَسِیَ فی أوَّلِهِ فَلیَقُل : بِسمِ اللّهِ فی أوَّلِهِ وآخِرِهِ. (2)
عنه صلی الله علیه و آله :إذا أکَلَ أحَدُکُم فَلیَذکُرِ اسمَ اللّهِ تَعالی ، فَإِن نَسِیَ أن یَذکُرَ اسمَ اللّهِ تَعالی فی أوَّلِهِ ، فَلیَقُل : بِسمِ اللّهِ أوَّلَهُ وآخِرَهُ. (3)
.
1- .. الکافی : ج 6 ص 295 ح 19 ، المحاسن : ج 2 ص 219 ح 1657 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 378 ح 40 .
2- .. سنن الترمذی : ج 4 ص 288 ح 1858 ، سنن ابن ماجه : ج 2 ص 1087 ح 3264 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 4 ص 121 ح 7087 کلّها عن عائشه ، کنز العمّال : ج 15 ص 237 ح 40736 .
3- .. سنن أبی داود : ج 3 ص 347 ح 3767 ، مسند ابن حنبل : ج 9 ص 475 ح 25160 ، السنن الکبری : ج 7 ص 451 ح 14608 ، الأذکار المنتخبه : ص 204 کلّها عن عائشه ، کنز العمّال : ج 15 ص 236 ح 40734 .
ص: 433
ج - تکرار نام خدا در هنگام صحبت کردن
د - به جا آوردن قضای «بسم اللَّه»
ج تکرار نام خدا در هنگام صحبت کردنالکافی به نقل از مسمع :به امام صادق علیه السلام از این که هر گاه غذا می خورم ، مرا اذیّت می کند ، شکایت کردم . فرمود : « بسم اللّه نمی گویی؟» . گفتم : «بسم اللّه » هم می گویم ؛ ولی باز اذیّتم می کند . فرمود : «هر گاه بسم اللّه را با صحبت کردن قطع می کنی و دوباره به خوردن می پردازی ، [باز هم] بسم اللّه می گویی؟» . گفتم : خیر . فرمود : «به همین سبب ، اذیّتت می کند . اگر وقتی دوباره به خوردن می پردازی ، [باز هم] بسم اللّه بگویی ، غذا اذیّتت نمی کند» .
د به جا آوردن قضای «بسم اللّه »پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر گاه یکی از شما غذایی می خورد ، «بسم اللّه » بگوید و اگر در ابتدای آن فراموش کرد ، بگوید : «بسم اللّه ، برای آغاز و انجام آن» .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر گاه یکی از شما غذا می خورد ، نام خداوند متعال را بر زبان آورد و چنانچه در آغاز آن فراموش کرد نام خداوند متعال را بر زبان آورد ، بگوید : بسم اللّه برای آغاز و انجام آن .
.
ص: 434
عنه صلی الله علیه و آله :مَن نَسِیَ أن یُسَمِّیَ عَلی طَعامِهِ ، فَلیَقرَأ : «قُل هُوَ اللّهُ أحَدٌ» إذا فَرَغَ. (1)
سنن أبی داود عن اُمیّه بن مُخشی :کانَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله جالِسا ورَجُلٌ یَأکُلُ ، فَلَم یُسَمِّ حَتّی لَم یَبقَ مِن طَعامِهِ إلّا لُقمَهٌ ، فَلَمّا رَفَعَها إلی فیهِ قالَ : بِسمِ اللّهِ أوَّلَهُ وآخِرَهُ ، فَضَحِکَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله ثُمَّ قالَ : ما زالَ الشَّیطانُ یَأکُلُ مَعَهُ ، فَلَمّا ذَکَرَ اسمَ اللّهِ عز و جل استَقاءَ ما فی بَطنِهِ. (2)
الإمام علیّ علیه السلام :مَن أکَلَ طَعاما فَلیَذکُرِ اسمَ اللّهِ عز و جل عَلَیهِ ، فَإِن نَسِیَ فَذَکَرَ اللّهَ مِن بَعدُ تَقَیَّأ الشَّیطانُ لَعَنَهُ اللّهُ ما کانَ أکَلَ ، وَاستَقَلَّ الرَّجُلُ الطَّعامَ (3) . (4)
ه ذَمُّ تَرکِ التَّسمِیَهِرسول اللّه صلی الله علیه و آله :إنَّ أبغَضَ الخَلقِ إلَی اللّهِ ثَلاثَهٌ .. . وَالرَّجُلُ یُکثِرُ الأَکلَ ولا یُسَمِّی اللّهَ عَلی طَعامِهِ ، ولا یَحمَدُهُ. (5)
عنه صلی الله علیه و آله :إنَّ الشَّیطانَ یَستَحِلُّ الطَّعامَ أن لا یُذکَرَ اسمُ اللّهِ عَلَیهِ. (6)
.
1- .. حلیه الأولیاء : ج 10 ص 114 الرقم 476 ، الأذکار المنتخبه : ص 205 کلاهما عن جابر ، کنز العمّال : ج 15 ص 249 ح 40798 ؛ بحار الأنوار : ج 92 ص 353 ح 23 .
2- .. سنن أبی داود : ج 3 ص 347 ح 3768 ، مسند ابن حنبل : ج 7 ص 10 ح 18985 ، المستدرک علی الصحیحین : ج 4 ص 121 ح 7089 کلاهما نحوه ، کنز العمّال : ج 15 ص 426 ح 41686 .
3- .. قال العلّامه المجلسی قدس سره : أی استقلَّ فی الطعام ، من باب الحذف والإیصال ؛ أی لا یشرکه الشیطان . أو یجده قلیلاً لِما قد أکل قبلُ (مرآه العقول : ج 22 ص 107) .
4- .. الکافی : ج 6 ص 293 ح 5 عن غیاث بن إبراهیم عن الإمام الصادق علیه السلام ، المحاسن : ج 2 ص 213 ح 1634 عن غیاث بن إبراهیم عن الإمام الصادق عن أبیه عنه علیهم السلام وفیه «استقبل» بدل «استقلّ» ، بحار الأنوار : ج 66 ص 374 ح 20 .
5- .. الفردوس : ج 3 ص 18 ح 4030 عن جابر بن عبد اللّه ، کنز العمّال : ج 7 ص 791 ح 21431 .
6- .. صحیح مسلم : ج 3 ص 1597 ح 102 ، سنن أبی داود : ج 3 ص 347 ح 3766 ، مسند ابن حنبل : ج 9 ص 74 ح 23309 کلّها عن حذیفه ، کنز العمّال : ج 15 ص 237 ح 40739 .
ص: 435
ه - نکوهش ترک نام خدا
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر کس فراموش کرد که برای غذایش «بسم اللّه » بگوید ، بعد از خوردن آن ، [سوره] «قل هو اللّه أحد» را بخواند .
سنن أبی داوود به نقل از اُمیّه بن مُخشی :پیامبر خدا نشسته بود و مردی غذا می خورد . او «بسم اللّه » نگفت ، تا آن که از غذایش فقط یک لقمه ماند . چون آن لقمه را به طرف دهانش برد ، گفت : بسم اللّه برای آغاز و انجامش . پیامبر صلی الله علیه و آله خندید و فرمود : «شیطان پیوسته با او می خورد ، و چون او نام خداوند عز و جل را برد ، وی هر چه را در شکمش بود ، بالا آورد» .
امام علی علیه السلام :هر کس غذایی می خورَد ، باید نام خداوند عز و جل را بر زبان آورد ، و اگر فراموش کرد و بعداً نام خداوند را به یاد آورد ، شیطان که لعنت خدا بر او باد آنچه را خورده است ، بالا می آورد .
ه نکوهش ترک نام خداپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :مبغوض ترین مردم در نزد خداوند ، سه کس اند : ... و مردی که زیاد می خورد و در هنگام غذا خوردنش نام خدا را نمی برد و او را سپاس نمی گوید .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :شیطان ، غذا را با بُرده نشدن نام خدا بر آن [برای خود ]حلال می کند .
.
ص: 436
عنه صلی الله علیه و آله :قالَ إبلیسُ : یا رَبِّ ، لَیَس أحَدٌ مِن خَلقِکَ إلّا جَعَلتَ لَهُ رِزقا ومَعیشَهً ، فَما رِزقی؟ قالَ : ما لَم یُذکَر عَلَیهِ اسمی. (1)
عنه صلی الله علیه و آله :کُلُّ طَعامٍ لا یُذکَرُ اسمُ اللّهِ عَلَیهِ فَإِنَّما هُوَ داءٌ ، ولا بَرَکَهَ فیهِ. (2)
جامع الأخبار :سُئِلَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله : هَل یَأکُلُ الشَّیطانُ مَعَ الإِنسانِ؟ فَقالَ : نَعَم ، مائِدَهٌ لَم یُذکَر «بِسمِ اللّهِ» عَلَیها یَأکُلُ الشَّیطانُ مَعَهُم ، ویَرفَعُ اللّهُ البَرَکَهَ عَنها. (3)
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :إذا سَمَّی العَبدُ عَلی طَعامِهِ لَم یَنَلِ الشَّیطانُ مِنهُ ، وإذا لَم یُسَمِّهِ نالَ مِنهُ. (4)
عنه صلی الله علیه و آله :إذا دَخَلَ الرَّجُلُ بَیتَهُ فَذَکَرَ اللّهَ عِندَ دُخولِهِ وعِندَ طَعامِهِ ، قالَ الشَّیطانُ (5) : لا مَبیتَ لَکُم ولا عَشاءَ . وإذا دَخَلَ فَلَم یَذکُرِ اللّهَ عِندَ دُخولِهِ ، قالَ الشَّیطانُ : أدرَکتُمُ المَبیتَ . وإذا لَم یَذکُرِ اللّهَ عِندَ طَعامِهِ ، قالَ : أدرَکتُمُ المَبیتَ والعَشاءَ. (6)
الإمام الصادق علیه السلام :إذا وُضِعَ الغَداءُ وَالعَشاءُ فَقُل : «بِسمِ اللّهِ» ، فَإِنَّ الشَّیطانَ لَعَنَهُ اللّهُ یَقولُ لِأَصحابِهِ : اُخرُجوا ؛ فَلَیسَ هاهُنا عَشاءٌ ولا مَبیتٌ . وإذا نَسِیَ أن یُسَمِّیَ قالَ لِأَصحابِهِ : تَعالَوا ؛ فَإِنَّ لَکُم هاهُنا عَشاءً ومَبیتا . (7)
.
1- .. حلیه الأولیاء : ج 8 ص 126 الرقم 405 عن ابن عبّاس ، الدرّ المنثور : ج 3 ص 350 نقلاً عن ابن مردویه ، کنز العمّال : ج 1 ص 444 ح 1916 نقلاً عن أبی الشیخ فی العظمه وکلاهما نحوه .
2- .. تاریخ دمشق : ج 60 ص 325 عن عقبه بن عامر ، کنز العمّال : ج 15 ص 238 ح 40741 .
3- .. جامع الأخبار : ص 120 ح 220 ، بحار الأنوار : ج 92 ص 258 ح 52 .
4- .. مستدرک الوسائل : ج 16 ص 274 ح 19859 نقلاً عن تفسیر أبی الفتوح الرازی.
5- .. أی : للشیاطین من أتباعه .
6- .. صحیح مسلم : ج 3 ص 1598 ح 103 ، سنن أبی داود : ج 3 ص 346 ح 3765 ، سنن ابن ماجه : ج 2 ص 1279 ح 3887 ، مسند ابن حنبل : ج 5 ص 187 ح 15110 کلّها عن جابر ، کنز العمّال : ج 15 ص 396 ح 41534 .
7- .. الکافی : ج 6 ص 293 ح 4 ، المحاسن : ج 2 ص 211 ح 1629 کلاهما عن محمّد بن مروان ، الاُصول الستّه عشر : ص 234 ح 273 عن جابر ، بحار الأنوار : ج 66 ص 372 ح 15 .
ص: 437
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :ابلیس گفت : پروردگارا! هیچ یک از آفریدگانت نیست ، مگر آن که برای او روزی و معاشی قرار داده ای . پس ، روزی من چیست؟ فرمود : «آنچه نام من بر آن برده نشود» .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر خوراکی که نام خدا بر آن برده نشود ، آن خوراک درد است و برکتی در آن نیست .
جامع الأخبار :از پیامبر صلی الله علیه و آله سؤال شد : آیا شیطان با انسان غذا می خورد؟ فرمود : «آری ؛ سفره ای که در آن بسم اللّه گفته نشود ، شیطان همراه آنها می خورد و خداوند ، برکت را از آن سفره می برد» .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر گاه بنده برای غذایش «بسم اللّه » بگوید ، شیطان به آن دست نمی زند و هر گاه «بسم اللّه » نگوید ، شیطان در آن سهیم می شود .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر گاه مرد وارد خانه اش شود و در هنگام ورودش و هنگام غذا خوردنش نام خدا را بگوید ، شیطان [به شیاطین پیروش] می گوید : این جا ، جای خواب و شام برای شما نیست . و هر گاه مرد وارد خانه شود و هنگام ورودش نام خدا را نیاورد ، شیطان می گوید : به خوابگاه ، دست یافتید . و اگر مرد ، هنگام غذایش نام خدا را نیاورد ، شیطان می گوید : به خوابگاه و شام ، [هر دو] دست یافتید .
امام صادق علیه السلام :هر گاه ناهار و شام آوردند ، «بسم اللّه » بگو ؛ زیرا [در این صورت ]شیطان که لعنت خدا بر او باد به یارانش می گوید : بروید ، که این جا برای شما از شام و خواب ، خبری نیست . و هر گاه [کسی] «بسم اللّه » گفتن را فراموش کند ، او به یارانش می گوید : بیایید ، که این جا برای شما هم شام است و هم جای خواب .
.
ص: 438
عنه علیه السلام :إذا تَوضَّأَ أحَدُکُم ولَم یُسَمِّ ، کانَ لِلشَّیطانِ (1) فی وُضوئِهِ شِرکٌ ، وإن أکَلَ أو شَرِبَ أو لَبِسَ ، وکُلَّ شَیءٍ صَنَعَهُ یَنبَغی لَهُ أن یُسَمِّیَ عَلَیهِ ، فَإِن لَم یَفعَل کانَ لِلشَّیطانِ فیه شِرکٌ. (2)
و کَثرَهُ الحَمدِکتاب من لا یحضره الفقیه عن سَماعَه بن مِهرانَ :کُنتُ آکُلُ مَعَ أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام ، فَقالَ : یا سَماعَهُ ! أکلاً وحَمدا ، لا أکلاً وصَمتا. (3)
الکافی عن عُبَید بن زُراره :أکَلتُ مَعَ أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام طَعاما ، فَما اُحصی کَم مَرَّهً قالَ : الحَمدُ للّهِِ الَّذی جَعَلَنی أشتَهیهِ. (4)
6 / 10الاِفتِتاحُ بِالمِلحِرسول اللّه صلی الله علیه و آله لِعَلِیٍّ علیه السلام :یا عَلِیُّ ، افتَتِح طَعامَکَ بِالمِلحِ ، وَاختِم بِالمِلحِ ؛ فَإِنَّ مَنِ افتَتَحَ طَعامَهُ بِالمِلحِ وخَتَمَ بِالمِلحِ عوفِیَ مِنِ اثنَینِ وسَبعینَ نَوعا مِن أنواعِ البَلاءِ ، مِنهُ الجُذامُ وَالجُنونُ وَالبَرَصُ. (5)
.
1- .. فی المحاسن : «الشیطان» ، والتصویب من بحار الأنوار .
2- .. المحاسن : ج 2 ص 208 ح 1621 عن العلاء بن الفضیل ، الاُصول الستّه عشر : ص 235 ح 274 عن جابر ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 227 ح 667 کلاهما نحوه ، بحار الأنوار : ج 66 ص 369 ح 5 .
3- .. کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 3 ص 355 ح 4252 ، المحاسن : ج 2 ص 215 ح 1644 ولیس فیه صدره ، بحار الأنوار : ج 66 ص 375 ح 28 .
4- .. الکافی : ج 6 ص 295 ح 17 ، المحاسن : ج 2 ص 218 ح 1653 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 378 ح 37 .
5- .. الکافی : ج 6 ص 326 ح 2 ، المحاسن : ج 2 ص 424 ح 2486 کلاهما عن هشام بن سالم عن الإمام الصادق علیه السلام ، الدعوات : ص 145 ح 379 ، مستطرفات السرائر : ص 117 ح 1 عن حمّاد بن عمرو الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 412 ح 1392 کلّها نحوه ، بحار الأنوار : ج 66 ص 398 ح 18 .
ص: 439
و - حمد بسیار گفتن
6 / 10 آغاز کردن با نمک
امام صادق علیه السلام :هر گاه فردی از شما وضو بگیرد (1) و «بسم اللّه » نگوید ، شیطان در وضوی او شریک می شود . و در هنگام خوردن یا آشامیدن یا پوشیدن ، و هر کاری که انجام می دهد ، باید «بسم اللّه » بگوید ، که اگر چنین نکند ، شیطان در آن شریک می شود .
و حمد بسیار گفتنکتاب من لایحضره الفقیه به نقل از سماعه بن مهران :با امام صادق علیه السلام غذا می خوردم که فرمود : «ای سماعه! خوردنی و حمد گفتنی ، نه خوردن و هیچ نگفتن» .
الکافی به نقل از عُبید بن زراره :با امام صادق علیه السلام غذایی خوردم و شمارَش را ندارم که چند بار گفت : «سپاس ، خدایی را که مرا نسبت به این ، بااشتها قرار داد» .
6 / 10آغاز کردن با نمکپیامبر خدا صلی الله علیه و آله به علی علیه السلام :ای علی! غذایت را با نمک آغاز کن و با نمکْ پایان ده ؛ زیرا کسی که غذایش را با نمک آغاز کند و با نمک پایان دهد ، از هفتاد و دو نوع درد و مرض ، سالم می ماند ، از جمله از : جذام و دیوانگی و پیسی .
.
1- .ظاهراً مقصود از «وضو» در این جا ، مطلق شستشوی دست و صورت است .
ص: 440
الإمام علیّ علیه السلام :اِبدَؤوا بِالمِلحِ فی أوَّلِ طَعامِکُم ، فَلَو یَعلَمُ النّاسُ ما فی المِلحِ لَاختاروهُ عَلَی الدِّریاقِ المُجَرَّبِ . (1)
عنه علیه السلام :مَنِ ابتَدَأَ طَعامَهُ بِالمِلحِ ذَهَبَ عَنهُ سَبعونَ داءً ، وما لا یَعلَمُهُ إلَا اللّهُ عز و جل . (2)
عنه علیه السلام :مَنِ افتَتَحَ طَعامَهُ بِمِلحٍ دُفِعَ عَنهُ اثنانِ وسَبعونَ داءً. (3)
الإمام الباقر علیه السلام :أوحَی اللّهُ عز و جل إلی موسَی بنِ عِمرانَ علیه السلام أن مُر قَومَکَ یَفتَتِحوا بِالمِلحِ ، ویَختَتِموا بِهِ ، وإلّا فَلا یَلوموا إلّا أنفُسَهُم. (4)
الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ بَنی إسرائیلَ کانوا یَستَفتِحونَ بِالخَلِّ ویَختِمونَ بِهِ ، ونَحنُ نَستَفتِحُ بِالمِلحِ ونَختِمُ بِالخَلِّ. (5)
الإمام الکاظم علیه السلام :لا یَخصِبُ (6) خِوانٌ لا مِلحَ عَلَیها ، وأصَحُّ لِلبَدَنِ أن یُبدَأَ بِهِ فی أوَّلِ الطَّعامِ. (7)
أقول : الروایات فی افتتاح الطعام بالملح واختتامه به کثیره جدّا (8) ، وفی بعضها الحثّ علی افتتاح الطعام بالخلّ (9) .
.
1- .. الکافی : ج 6 ص 326 ح 4 ، المحاسن : ج 2 ص 422 ح 2478 کلاهما عن محمّد بن مسلم عن الإمام الصادق علیه السلام ، کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 3 ص 357 ح 4259 ، الخصال : ص 623 ح 10 عن أبی بصیر عن الإمام الصادق عن آبائه عنه علیهم السلام ، تحف العقول : ص 113 ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 307 ح 977 ، بحار الأنوار : ج 10 ص 101 ح 1 .
2- .. الخصال : ص 623 ح 10 عن أبی بصیر ومحمّد بن مسلم عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، تحف العقول : ص 113 نحوه ، بحارالأنوار : ج 10 ص 101 ح 1 .
3- .. الجعفریّات : ص 243 عن الإمام الکاظم عن آبائه علیهم السلام ، المحاسن : ج 2 ص 424 ح 2485 عن ابن سنان عن الإمام الصادق علیه السلام ، طبّ النبیّ : ص 5 نحوه ، بحار الأنوار : ج 66 ص 397 ح 12 .
4- .. الکافی : ج 6 ص 326 ح 6 ، المحاسن : ج 2 ص 423 ح 2481 کلاهما عن فروه ، بحار الأنوار : ج 66 ص 396 ح 8 .
5- .. الکافی : ج 6 ص 330 ح 12 عن سلیمان الدیلمی .
6- .. الخِصب : النماء والبرکه (المصباح المنیر : ص 170«خصب»).
7- .. الکافی : ج 6 ص 326 ح 5 ، المحاسن : ج 2 ص 423 ح 2479 کلاهما عن الجعفری ، بحار الأنوار : ج 66 ص 396 ح 7 .
8- .. راجع : موسوعه الأحادیث الطبیّه : ج 2 ص 439 (افتتاح الطعام بالملح واختتامه به أو بالخلّ) وص 681 (الملح).
9- .. راجع : موسوعه الأحادیث الطبیّه : ج 2 ص 565 (افتتاح الطعام بالخلّ) .
ص: 441
امام علی علیه السلام :در ابتدای غذایتان با نمک شروع کنید ؛ چرا که اگر مردم خاصیت نمک را بدانند ، آن را بر پادزهر آزموده ترجیح می دهند .
امام علی علیه السلام :هر کس غذایش را با نمک آغاز کند ، هفتاد درد و دیگر چیزهایی که فقط خداوند عز و جل از آنها آگاه است ، از وجود او دور می شود .
امام علی علیه السلام :هر کس غذایش را با نمک آغاز کند ، هفتاد و دو درد و مرض از او دور می شود .
امام باقر علیه السلام :خداوند عز و جل به موسی بن عمران علیه السلام وحی فرمود که : «به قومت دستور بده [غذایشان را] با نمک آغاز کنند و با نمک پایان دهند . در غیر این صورت ، کسی جز خود را سرزنش نکنند» .
امام صادق علیه السلام :بنی اسرائیل [غذایشان را] با سرکه آغاز می کردند و با سرکه پایان می دادند ؛ ولی ما با نمک آغاز می کنیم و با سرکه ختم می کنیم .
امام کاظم علیه السلام :سفره ای که در آن نمک نباشد ، برکت ندارد ، و شروع کردن غذا با نمک ، بدن را سالم تر نگه می دارد . مؤلّف می گوید : احادیث در باره استفاده از نمک در آغاز و پایان غذا بسیار زیادند . (1) در بعضی از آنها نیز به شروع غذا با سرکه تشویق شده است . (2)
.
1- .ر.ک: دانش نامه احادیث پزشکی: ج 2 ص 81 (شروع غذا با نمک و پایان دادن به آن با نمک یا سرکه) و ص 459 (نمک).
2- .ر .ک : دانش نامه احادیث پزشکی : ج 2 ص 307 (شروع غذا با سرکه) .
ص: 442
6 / 11البَدءُ بِأَخَفِّ الأَغذِیَهِالإمام الرضا علیه السلام :اِبدَأ فی أوَّلِ طَعامِکَ بِأَخَفِّ الأَغذِیَهِ الَّذی تُغَذّی بِها بَدَنَکَ ، بِقَدرِ عادَتِکَ ، وبِحَسَبِ وَطَنِکَ (1) ونَشاطِکَ . (2)
6 / 12اِجتِنابُ الطَّعامِ الحارِّرسول اللّه صلی الله علیه و آله :إیّاکُم وَالطَّعامَ الحارَّ ؛ فَإِنَّهُ یَذهَبُ بِالبَرَکَهِ ، وعَلَیکُم بِالبارِدِ ؛ فَإِنَّهُ أهَنأُ وأعظَمُ بَرَکَهً. (3)
شعب الإیمان عن صُهَیب :نَهی رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله عَن أکلِ الطَّعامِ الحارِّ حَتّی یَسکُنَ. (4)
.
1- .. فی بعض النسخ وبحار الأنوار : «طاقتک» بدل «وطنک» .
2- .. طبّ الإمام الرضا علیه السلام : 15 ، بحار الأنوار : ج 62 ص 311 .
3- .. اُسد الغابه : ج 1 ص 422 الرقم 505 ، الإصابه : ج 1 ص 460 الرقم 753 وفیه صدره إلی «الحار» وکلاهما عن بَوْلا ، کنز العمّال : ج 15 ص 233 ح 40713 .
4- .. شُعب الإیمان : ج 5 ص 94 ح 5912 ، کنز العمّال : ج 15 ص 259 ح 40856 ؛ دعائم الإسلام : ج 2 ص 117 ح 388 ولیس فیه «حتّی یسکن» ، بحار الأنوار : ج 66 ص 403 ح 15 .
ص: 443
6 / 11 آغاز کردن با سبک ترین غذاها
6 / 12 پرهیز از خوردن غذای داغ
اشاره
6 / 11آغاز کردن با سبک ترین غذاهاامام رضا علیه السلام :غذا خوردنت را با سبک ترین غذاهایی که از آنها تغذیه می کنی ، به اندازه عادتت و بسته به وطنت و فعّالیتت و زمانت ، آغاز کن .
6 / 12پرهیز از خوردن غذای داغپیامبر خدا صلی الله علیه و آله :از خوردن غذای داغ بپرهیزید ؛ زیرا برکت را می برد ، و غذای سرد شده بخورید که این گواراتر و بابرکت تر است .
شعب الإیمان به نقل از صهیب :پیامبر خدا از خوردن غذای داغ نهی فرمود تا آن که سرد شود .
.
ص: 444
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :أبرِدُوا الطَّعامَ الحارَّ ؛ فَإِنَّ الطَّعامَ الحارَّ غَیرُ ذی بَرَکَهٍ. (1)
عنه صلی الله علیه و آله :أبرِدوا طَعامَکُم یُبارَک لَکُم فیهِ. (2)
الإمام علیّ علیه السلام :أقِرُّوا (3) الحارَّ حَتّی یَبرُدَ ؛ فَإِنَّ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله قُرِّبَ إلَیهِ طَعامٌ حارٌّ فَقالَ : أقِرّوهُ حَتّی یَبرُدَ ، ما کانَ اللّهُ عز و جل لِیُطعِمَنَا النّارَ ، وَالبَرَکَهُ فی البارِدِ. (4)
عنه علیه السلام :اُتِیَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بِطَعامٍ ، فَأَدخَلَ إصبَعَهُ فیهِ فَإِذا هُوَ حارٌّ ، فَقالَ : دَعوهُ حَتّی یَبرُدَ ؛ فَإِنَّهُ أعظَمُ بَرَکَهً ، وإنَّ اللّهَ تَعالی لَم یُطعِمنَا الحارَّهَ. (5)
الإمام الصادق علیه السلام :إنَّ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله اُتِیَ بِطَعامٍ حارٍّ جِدّا ، فَقالَ : ما کانَ اللّهُ عز و جل لِیُطعِمَنَا النّارَ ، أقِرّوهُ حَتّی یَبرُدَ ویُمکِنَ ؛ فَإِنَّهُ طَعامٌ مَمحوقُ البَرَکَهِ ، ولِلشَّیطانِ فیهِ نَصیبٌ. (6)
عنه علیه السلام :اُتِیَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله بِطَعامٍ حارٍّ فَقالَ : إنَّ اللّهَ عز و جل لَم یُطعِمنَا النّارَ ، نَحّوهُ حَتّی یَبرُدَ. فَتُرِکَ حَتّی بَرَدَ. (7)
.
1- .. المستدرک علی الصحیحین : ج 4 ص 132 ح 7125 عن جابر ، المعجم الأوسط : ج 6 ص 209 ح 6209 عن أبی هریره ، کنز العمّال : ج 15 ص 249 ح 40802 ؛ الکافی : ج 6 ص 322 ح 3 ، المحاسن : ج 2 ص 174 ح 1486 کلاهما عن محمّد بن حکیم عن الإمام الصادق علیه السلام ولیس فیهما صدره ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 70 ح 87 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 410 ح 7 .
2- .. کنز العمّال : ج 15 ص 233 ح 40714 عن عائشه .
3- .. أقِرّوه : أی أخِّروه (مجمع البحرین : ج 3 ص 1464«قرر») .
4- .. الکافی : ج 6 ص 321 ح 1 ، المحاسن : ج 2 ص 173 ح 1485 کلاهما عن محمّد بن مسلم عن الإمام الصادق علیه السلام ، الخصال : ص 613 ح 10 عن أبی بصیر عن الإمام الصادق عن آبائه عنه علیهم السلام ، تحف العقول : ص 103 ، مکارم الأخلاق : ج 1 ص 314 ح 1001 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 401 ح 3 .
5- .. عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 2 ص 40 ح 124 ، صحیفه الإمام الرضا علیه السلام : ص 238 ح 142 کلاهما عن أحمد بن عامر الطائی عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 66 ص 401 ح 4 .
6- .. الکافی : ج 6 ص 322 ح 2 عن السکونی ، المحاسن : ج 2 ص 173 ح 1483 عن السکونی عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، الجعفریّات : ص 160 عن الإمام الکاظم عن آبائه عن الإمام علیّ علیهم السلام نحوه ، دعائم الإسلام : ج 2 ص 117 ح 388 وفیهما «شرک» بدل «نصیب» ، بحار الأنوار : ج 66 ص 402 ح 9 .
7- .. الکافی : ج 6 ص 322 ح 4 عن ابن القدّاح ، المحاسن : ج 2 ص 173 ح 1482 عن ابن القدّاح عن الإمام الصادق عن أبیه علیهماالسلام ، بحار الأنوار : ج 66 ص 402 ح 8 .
ص: 445
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :غذای داغ را بگذارید سرد شود ؛ زیرا غذای داغ ، بی برکت است .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :بگذارید غذایتان سرد گردد تا برایتان بابرکت شود .
امام علی علیه السلام :بگذارید تا غذای داغ ، سرد شود . برای پیامبر خدا غذای داغ آوردند . فرمود : «بگذاریدش تا سرد شود . خداوند عز و جل به ما آتش نمی خوراند . برکت در غذای سرد است» .
امام علی علیه السلام :برای پیامبر صلی الله علیه و آله غذایی آوردند . انگشتش را داخل آن برد . دید داغ است . فرمود : «بگذاریدش تا سرد شود ؛ چون سرد آن ، بابرکت تر است و خداوند متعال به ما داغی نخورانده است» .
امام صادق علیه السلام :برای پیامبر صلی الله علیه و آله غذای بسیار گرمی آوردند . فرمود : «خداوند عز و جل آتش ، خوراک ما نمی کند . بگذاریدش تا سرد و قابل خوردن شود ؛ زیرا این (غذای داغ) ، غذایی بی برکت است و شیطان را در آن ، سهمی است» .
امام صادق علیه السلام :برای پیامبر صلی الله علیه و آله غذای داغی آوردند . فرمود : «خداوند عز و جل آتش به ما نخورانده است . کنار بگذاریدش تا سرد شود» و غذا را نخورد تا سرد شد .
.
ص: 446
سنن الدارمی عن عُروَه عن أسماء بنت أبی بکر :چ أنَّها کانَت إذا اُتِیَت بِثَریدٍ أمَرَت بِهِ فَغُطِّیَ ، حَتّی یَذهَبَ فَورُهُ ودُخانُهُ ، وتَقولُ : إنّی سَمِعتُ رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ : هُوَ أعظَمُ لِلبَرَکَهِ. (1)
مکارم الأخلاق :کانَ صلی الله علیه و آله لا یَأکُلُ الحارَّ حَتّی یَبرُدَ ، ویَقولُ : إنَّ اللّهَ لا یُطعِمُنا نارا ، إنَّ الطَّعامَ الحارَّ غَیرُ ذی بَرَکَهٍ فَأَبرِدوهُ. (2)
المحاسن عن عائِذ بن حَبیبٍ بیّاع الهَرَویّ :کُنّا عِندَ أبی عَبدِ اللّه علیه السلام فَاُتینا بِثَریدٍ ، فَمَدَدنا أیدِیَنا إلَیه فَإِذا هُوَ حارٌّ ، فَقالَ أبو عَبدِ اللّه علیه السلام : نُهینا عَن أکلِ النّارِ ، کُفّوا ؛ فَإِنَّ البَرَکَهَ فی بَردِهِ. (3)
الکافی عن سلیمان بن خالد :حَضَرتُ عَشاءَ أبی عَبدِ اللّهِ علیه السلام فی الصَّیفِ ، فَاُتِیَ بِخِوانٍ عَلَیهِ خُبزٌ ، واُتِیَ بِقَصعَهِ ثَریدٍ ولَحمٍ ، فَقالَ : هَلُمَّ إلَیَّ (4) هذَا الطَّعامَ ، فَدَنوتُ ، فَوَضَعَ یَدَهُ فیهِ ورَفَعَها وهُوَ یَقولُ : أستَجیرُ بِاللّهِ مِنَ النّارِ ، أعوذُ بِاللّهِ مِنَ النّارِ ، أعوذُ بِاللّهِ مِنَ النّارِ ، هذا ما لا نَصبِرُ عَلَیهِ فَکَیفَ النّارُ؟ هذا ما لا نَقوی (5) عَلَیهِ فَکَیفَ النّارُ؟ هذا ما لا نُطیقُهُ فَکَیفَ النّارُ ؟ قالَ : وکانَ علیه السلام یُکَرِّرُ ذلِکَ حَتّی أمکَنَ الطَّعامُ ، فَأَکَلَ وأکَلنا مَعَهُ. (6)
.
1- .. سنن الدارمی : ج 1 ص 533 ح 1975 ، مسند ابن حنبل : ج 10 ص 275 ح 27025 عن ابن شهاب عن أسماء بنت أبی بکر ، المستدرک علی الصحیحین : ج 4 ص 131 ح 7124 ، السنن الکبری : ج 7 ص 457 ح 14629 ، کنز العمال : ج 15 ص 249 ص 40800 .
2- .. مکارم الأخلاق : ج 1 ص 70 ح 87 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 410 ح 7 .
3- .. المحاسن : ج 2 ص 174 ح 1488 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 403 ح 13 .
4- .. فی المحاسن وبحار الأنوار : «هلمّ إلی» ، وهو الأنسب بالسیاق .
5- .. فی المصدر : «لم نقوی» ، والصواب ما أثبتناه کما فی المحاسن .
6- .. الکافی : ج 6 ص 322 ح 5 ، المحاسن : ج 2 ص 174 ح 1489 وفیه «بجفنه» بدل «بقصعه» ، بحار الأنوار : ج 66 ص 403 ح 14 .
ص: 447
سنن الدارمی به نقل از عروه :هر گاه برای اسماء دختر ابو بکر ، غذایی می آوردند ، دستور می داد روی آن را بپوشانند تا از جوش و بخار می افتاد ، و می گفت : من از پیامبر خدا شنیدم که می فرماید : «این (غذای سرد) ، برکتش بیشتر است» .
مکارم الأخلاق :پیامبر صلی الله علیه و آله غذای داغ را تا سرد نمی شد ، تناول نمی کرد و می فرمود : «خداوند به ما آتش نمی خوراند . غذای داغ ، بی برکت است . پس ، آن را سرد کنید» .
المحاسن به نقل از عائذ بن حبیب بیّاع هروی :نزد امام صادق علیه السلام بودیم که آب گوشت آوردند . دست به غذا بردیم . داغ بود . امام صادق علیه السلام فرمود : «ما از خوردن آتش ، نهی شده ایم . دست بدارید ؛ زیرا برکت ، در سرد آن است» .
الکافی به نقل از سلیمان بن خالد :در یک شب تابستانی ، خدمت امام صادق علیه السلام بودم که سفره نان با کاسه ای آب گوشت آوردند . امام علیه السلام فرمود : «بفرمایید غذا بخورید» . من ، جلو رفتم . امام علیه السلام دستش را در کاسه برد و بیرون آورد و فرمود : «پناه می برم به خدا از آتش ! پناه می برم به خدا از آتش ! پناه می برم به خدا از آتش ! ما تحمّل این را نداریم ، چه رسد به آتش! ما تاب و توان این را نداریم ، چه رسد به آتش! ما طاقت این را نداریم ، چه رسد به آتش!» و پیوسته این جملات را تکرار می کرد ، تا آن که غذا سرد شد و شام را با هم صرف کردیم .
.
ص: 448
المحاسن عن سلیمان الجعفری عن أبی الحسن علیه السلام :الحارُّ غَیرُ ذی بَرَکَهٍ ، ولِلشَّیطانِ فیهِ نَصیبٌ. (1)
رسول اللّه صلی الله علیه و آله :السُّخونُ (2) بَرَکَهٌ. (3)
المحاسن عن مُرازِم :بَعَثَ إلَینا أبو عَبدِ اللّهِ علیه السلام بِطَعامٍ سَخِنٍ ، فَقالَ : کُلوا قَبلَ أن یَبرُدَ ؛ فَإِنَّهُ أطیَبُ. (4)
بیانذکرنا الحدیثین الأخیرین تحت عنوان «اجتناب الطعام الحارّ» ؛ لبیان أنّ المراد من الروایات الناهیه عن الطعام الحارّ هو الحارّ جدّا ، لا انتظاره حتّی یبرد تماما .
6 / 13الأَکلُ بِالیَمینِرسول اللّه صلی الله علیه و آله لِرَجُلٍ :کُل بِیَمینِکَ ؛ فَإِنَّ الشَّیطانَ یَأکُلُ بِشِمالِهِ. (5)
عنه صلی الله علیه و آله :إذا أکَلَ أحَدُکُم ، فَلیَأکُل بِیَمینِهِ ، وَلیَشرَب بِیَمینِهِ ؛ فَإِنَّ الشَّیطانَ یَأکُلُ بِشِمالِهِ ، ویَشرَبُ بِشِمالِهِ. (6)
.
1- .. المحاسن : ج 2 ص 173 ح 1484 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 402 ح 10 .
2- .. قال العلّامه المجلسی قدس سره : کأنّ السُّخون بالضمّ ، وهو الحارُّ ، وهو محمول علی الحراره المعتدله ، وما ورد فی ذمّه محمول علی ما إذا کان شدید الحراره . ویحتمل أن یکون المراد نوعا من المرق . قال فی القاموس : السُّخْن بالضمّ الحارّ ، والسَّخون : مَرَقٌ یُسَخَّن (بحار الأنوار : ج 66 ص 402) .
3- .. المحاسن : ج 2 ص 172 ح 1480 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 402 ح 6 .
4- .. المحاسن : ج 2 ص 172 ح 1481 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 402 ح 7 .
5- .. عوالی اللآلی : ج 1 ص 74 ح 142 .
6- .. سنن الترمذی : ج 4 ص 258 ح 1800 عن سالم عن أبیه ، سنن أبی داود : ج 3 ص 349 ح 3776 ، سنن الدارمی : ج 1 ص 529 ح 1961 کلاهما عن عبد اللّه بن عمر ، مسند ابن حنبل : ج 2 ص 214 ح 4537 عن أبی بکر بن عبید اللّه بن بکر عن جدّه ؛ عوالی اللآلی : ج 1 ص 145 ح 75 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 390 ح 28 .
ص: 449
توضیح
6 / 13 غذا خوردن با دست راست
المحاسن به نقل از سلیمان جعفری ، از ابو الحسن علیه السلام (1) :غذای داغ ، بی برکت است و شیطان در آن ، سهیم می شود .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :غذای گرم ، بابرکت است .
المحاسن به نقل از مُرازم :امام صادق علیه السلام غذای گرم برای ما فرستاد و فرمود : «تا سرد نشده است ، بخورید ؛ زیرا گرم آن ، لذیذتر است» .
توضیحدو حدیث اخیر در زیر عنوان «پرهیزکردن از غذای داغ» برای بیان این نکته است که احادیث نهی کننده از خوردن غذای داغ ، نهی از غذای بسیار داغ است و نه این که صبر کنیم تا کاملاً سرد شود .
6 / 13غذا خوردن با دست راستپیامبر خدا صلی الله علیه و آله به مردی :با دست راستت بخور ؛ چون شیطان با دست چپش می خورد .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر گاه فردی از شما غذا می خورد ، با دست راستش بخورد و با دست راستش بیاشامد ؛ چرا که شیطان ، با دست چپش می خورد و با دست چپش می آشامد .
.
1- .مقصود ، امام کاظم علیه السلام یا امام رضا علیه السلام است .
ص: 450
عنه صلی الله علیه و آله :لِیَأکُل أحَدُکُم بِیَمینِهِ ، وَلیَشرَب بِیَمینِهِ ، وَلیَأخُذ بِیَمینِهِ ، وَلیُعطِ بِیَمینِهِ ؛ فَإِنَّ الشَّیطانَ یَأکُلُ بِشِمالِهِ ، ویَشرَبُ بِشِمالِهِ ، ویُعطی بِشِمالِهِ ، ویَأخُذُ بِشِمالِهِ. (1)
مسند ابن حنبل عن عائشه :کانَ رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله یُفرِغُ یَمینَهُ لِمَطعَمِهِ ولِحاجَتِهِ ، ویُفرِغُ شِمالَهُ لِلاِستِنجاءِ ولِما هُناکَ. (2)
صحیح البخاری عن عمر بن أبی سلمه :کُنتُ غُلاما فی حِجرِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، وکانَت یَدی تَطیشُ فی الصَّحفَهِ ، فَقالَ لی رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله : یا غُلامُ ! سَمِّ اللّهَ ، وکُل بِیَمینِکَ ، وکُل ممّا یَلیکَ. فَما زالَت تِلکَ طِعمَتی (3) بَعدُ. (4)
مسند ابن حنبل عن عمر بن أبی سلمه :دَعانی رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله لِطَعامٍ یَأکُلُهُ ، فَقالَ : اُدنُ ، فَسَمِّ اللّهَ عز و جل ، وکُل بِیَمینِکَ ، وکُل مِمّا یَلیکَ. (5)
.
1- .. سنن ابن ماجه : ج 2 ص 1087 ح 3266 ، المعجم الأوسط : ج 7 ص 35 ح 6775 نحوه وکلاهما عن أبی هریره ، کنز العمّال : ج 15 ص 246 ح 40785 .
2- .. مسند ابن حنبل : ج 9 ص 525 ح 25428 ، کنز العمّال : ج 15 ص 527 ح 42038 نقلاً عن ضیاء المقدسی فی المختاره نحوه .
3- .. طِعمتی : أی حالتی فی الأکل (النهایه : ج 3 ص 126«طعم») .
4- .. صحیح البخاری : ج 5 ص 2056 ح 5061 ، صحیح مسلم : ج 3 ص 1599 ح 108 ولیس فیه ذیله ، مسند ابن حنبل : ج 5 ص 503 ح 16332 ولیس فیه صدره إلی «الصحفه» ، کنز العمّال : ج 15 ص 237 ح 40738 .
5- .. مسند ابن حنبل : ج 5 ص 504 ح 16338 ، سنن أبی داود : ج 3 ص 349 ح 3777 ، تاریخ بغداد : ج 7 ص 144 ولیس فیهما صدره ، کنز العمّال : ج 15 ص 237 ح 40735 .
ص: 451
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :هر یک از شما با دست راستش غذا بخورد و با دست راستش بیاشامد و با دست راستش بگیرد و با دست راستش بدهد ؛ چرا که شیطان ، با دست چپش می خورد و با دست چپش می آشامد و با دست چپش می دهد و با دست چپش می گیرد .
مسند ابن حنبل به نقل از عایشه :پیامبر خدا از دست راستش برای خوردن و انجام دادن کارهایش ، و از دست چپش برای طهارت گرفتن و امثال آن استفاده می کرد .
صحیح البخاری به نقل از عمر بن ابی سلمه :من کودک بودم و روی زانوی پیامبر خدا نشسته بودم و به هر طرفِ کاسه ، دست دراز می کردم و می خوردم . پیامبر خدا به من فرمود : «پسر جان! بسم اللّه بگو و با دست راستت و از جلوی خودت بخور» . از آن پس ، همیشه این گونه غذا می خوردم .
مسند ابن حنبل به نقل از عمر بن ابی سلمه :پیامبر خدا مشغول خوردن غذایی بود و مرا تعارف به خوردن کرد و فرمود : «نزدیک بیا و بسم اللّه بگو و با دست راستت و از جلوی خودت بخور» .
.
ص: 452
6 / 14تَصغیرُ اللُّقمَهِرسول اللّه صلی الله علیه و آله فی بَیانِ آدابِ المائِدَهِ :وأمَّا الأَدَبُ فَتَصغیرُ اللُّقمَهِ... . (1)
الإمام الحسن علیه السلام : أیضا :وأمَّا التَّأدیبُ : فَالأَکلُ مِمّا یَلیکَ ، وتَصغیرُ اللُّقمَهِ ... . (2)
راجع : ص 518 (الأکل / الفصل السادس / أدب الأکل مع الغیر / جوامع آداب التناول) .
6 / 15تَجویدُ المَضغِرسول اللّه صلی الله علیه و آله فی بَیانِ آدابِ المائِدَهِ :وأمَّا الأَدَبُ فَتَصغیرُ اللُّقمَهِ ، وَالمَضغُ الشَّدیدُ... . (3)
الإمام علیّ علیه السلام :من أرادَ ألّا یَضُرَّهُ طَعامٌ فَلا یَأکُل حَتّی یَجوعَ ، فَإِذا أکَلَ فَلیَقُل : «بِسمِ اللّهِ وبِاللّهِ» ، وَلیُجِدِ (4) المَضغَ. (5)
راجع : ص 518 (الأکل / الفصل السادس / أدب الأکل مع الغیر / جوامع آداب التناول).
.
1- .. کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 355 ح 5762 عن حمّاد بن عمرو عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، الخصال : ص 486 ح 61 عن أنس بن محمّد عن أبیه عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله ، مکارم الأخلاق : ج 2 ص 321 ح 2656 عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله ، بحار الأنوار : ج 66 ص 415 ح 14 .
2- .. کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 3 ص 359 ح 4270 ، الخصال : ص 485 ح 60 کلاهما عن إبراهیم الکرخی عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، المحاسن : ج 2 ص 248 ح 1773 نحوه ، الإقبال : ج 1 ص 238 ، الدعوات : ص 137 ح 339 ، بحار الأنوار : ج 66 ص 413 ح 13 .
3- .. کتاب من لا یحضره الفقیه : ج 4 ص 355 ح 5762 عن حمّاد بن عمرو عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام ، الخصال : ص 486 ح 61 عن أنس بن محمّد عن أبیه عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله ، مکارم الأخلاق : ج 2 ص 321 ح 2656 عن الإمام الصادق عن آبائه علیهم السلام عنه صلی الله علیه و آله ، بحار الأنوار : ج 66 ص 415 ح 14 .
4- .. فی المصدر : «و لیجید» ، والتصویب من بحار الأنوار .
5- .طبّ الأئمّه علیهم السلام لابنی بسطام:ص60 عن جابر عن الإمام الباقر علیه السلام ، بحار الأنوار: ج66 ص380 ح46.
ص: 453
.